شکاف عرف و شرع در ارتباط با حقوق زن در نقش همسری (ارائه یک نظریه زمینه ای)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مطالعات زنان، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران،دانشکده علوم اجتماعی، تهران، ایران

3 عضو هیئت‌علمی گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

بررسی متون فقهی بیانگر مصادیقی از حقوق زن است که در هنجارهای عرفی و منابع حقوقی کمتر شناخته شده است. این در حالی است که بعد از پیروزی انقلاب، تطبیق قوانین با احکام اسلام و احقاق حقوق مادی و معنوی زن در اصول قانون اساسی مورد تأکید قرار گرفت. اما بررسی هنجارهای عرفی و مواد قانونی، بیانگر عدم تطابق آنها با حقوق شرعی و در نتیجه تضییع حقوق زن در جامعه است. مقاله حاضر درصدد معرفی دلایل این شکاف است. به این منظور30 زن ساکن استان تهران که از سابقه زندگی زناشویی برخوردار بودند، با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و نظری، مورد مصاحبه قرار گرفتند و یافته ها با رویکرد نظریه زمینه ای انتقادی تجزیه تحلیل شدند. در نهایت 11 مقوله محوری استخراج شد که از میان آنها «هژمونیِ فرهنگِ جمع گرایِ مرد محور» و «فرهنگ حاکم بر خانواده زوجین» به عنوان شرایط زمینه ای و «انحصارگری مردها»، «عدم مطالبه گری زن ها» و «تعاملات نامناسب زوجین» به عنوان شرایط علی این شکاف شناسایی شدند. دغدغه اصلی زنان مصاحبه شونده، «تعارض احقاق حقوق و حفظ ثبات یا آرامش در خانواده» بوده است که تحت تأثیر شرایط مداخله ایِ «قبض و بسط حمایت گری»، «نابسامانی های اجتماعی» و «ویژگی های شخصیتی زوجین»، آنها را به کنش های«سازگاری یا عدم سازگاری با تضییع حقوق» سوق می دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • افراسیابی، حسین و فاطمه اسدی کو هنجانی،(1399). «چالش همسازی: تفسیر زنان از ایفای نقش خانه‌داری»، جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، د 7 ،ش16.
  • بدری منش، اعظم وسهیلا صادقی فسایی،(1393).« بررسی عوامل جامعه‌شناختی رضایتمندی زنان از خانه‌داری (نمونه‌ی موردی شهر تهران)»، زن و جامعه،د 5،ش17،پیاپی 17.
  • برگر، پتر و توماس لوکمان،(1394). ساخت اجتماعی واقعیت رساله‌ای در جامعه‌شناسی شناخت، فریبرز مجیدی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • بوردیو، پی یر،(1388). درسی درباره درس، ناصر فکوهی، تهران، نی.
  • __________(1393). نظریه کنش دلایل عملی و انتخاب عقلانی، مرتضی مردیها، تهران، انتشارات نقش و نگار.
  • تبریزی، میرزا جواد،(1416). صراط النجاه، قم، دفتر نشر برگزیده، ج1.
  • حکمت نیا، محمود،(1396). حقوق زن و خانواده، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • رحیمی سجاسی، مریم، طوبی شاکری گلپایگانی و عبدالحسین کلانتری،(1398).«نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلأهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده،د 7، ش 14.
  • رحیمی سجاسی، مریم، طوبی شاکری گلپایگانی و عبدالحسین کلانتری ،(1401).«حقوق زنان در کشاکش عرف و شرع: مواجهه‌ی زنان با چالش‌های برخورداری از حق اشتغال و استقلال مالی»، مطالعات زن و خانواده،د10، ش1، پیاپی 24.
  • سیدمن، استیون،(1388).کشاکش آرا در جامعه‌شناسی، هادی جلیلی، تهران، نی.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی،(1387). ترجمه و تبیین شرح لمعه، علی شیروانی و محمد مسعود عباسی، قم، موسسه انتشارات دارا لعلم، ج9 -10.
  • صادقی فسایی، سهیلا و سمیه مقدم،(1391). «مسئله شناسی زنان بنا بر روایت زنان(مطالعه کیفی)»، رفاه اجتماعی، د۱۳، ش ۴۹.
  • صادقی، رسول وزهرا شهابی،(1396).«مطالعه کیفی موانع و چالش‌های مادری زنان شاغل در شهر تهران»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، د 6 ،ش4.
  • صفایی، سید حسین و اسدالله امامی،(1389).مختصر حقوق خانواده، تهران، میزان.
  • صهرشتی، سلمان بن حسن،(1410).سلسله الینابیع الفقهیه، بیروت، دارالتراث،ج19.
  • عبدی، عباس و سمیرا کلهر،(1371). مباحثی در جامعه‌شناسی حقوقی در ایران (مطالعه‌ای پیرامون عوامل مؤثر بر تضاد واقعیت و حقوق در ایران)، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
  • علیزاده اقدم، محمدباقر، محمد عباس زاده و فاطمه حسین پور،( 1400) «فهم خانه‌داری به‌عنوان یک شغل و چالش‌های آن از منظر زنان خانه‌دار شهر قم»، برنامه‌ریزی رفاه توسعه اجتماعی، د13، ش 46 .
  • کوربین، جولیت و آنسلم اشتراوس، (1396). اصول تحقیق کیفی شیوه‌ها و رویه‌های توسعه گراندد تئوری، ناهید دهقان نیری، علی فخر موحدی، مریم اسماعیلی، تابنده صادقی و زهرا طیبی، تهران، اندیشه رفیع.
  • گیدنز، آنتونی، (1382). تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ناصر موفقیان، تهران، نی.
  • ___________ (1383).چکیده آثار آنتونی گیدنز، حسن چاوشیان، تهران، ققنوس.
  • محمدپور، احمد، (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش(منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی)، تهران، جامعه شناسان، ج 1.
  • مصطفوی، محمدکاظم،( 1417). مئه قاعده فقهیه. قم : موسسه النشر الاسلامی التابعه للجماعه المدرسی.
  • معدلت، پانته آ،(1386). عوامل اجتماعی مرتبط با نگرش مردان نسبت به مهریه ،کارشناسی ارشد مطالعات زنان)، تهران،دانشگاه علامه طباطبائی،دانشکده علوم اجتماعی.
  • مقصودی، منیژه،(1390).«کارکرد قوانین عرفی در ازدواج بین ترکمن‌های ایران». زن در فرهنگ و هنر، د 2، ش 4.
  • وبر ، ماکس،(1374). اقتصاد و جامعه، عباس منوچهری، مهرداد ترابی نژاد و مصطفی عماد زاده، تهران: انتشارات مولی.

 

 

  • Bourdieu, Pierre, 2002. Masculine Domination. Richard Nice, California: Stanford University Press.
  • Charmaz, Kathy. The Power of Constructivist Grounded Theory for Critical Inquiry, Qualitative Inquiry, 23(1) (2017).
  • Kelly, Sanja; Breslin, Julia 2010. Womens Rights in the Middle East and North Africa progress amid resistance. United States of Amrica, Rowman & Littlefield Publishers.
  • Moghadam, Seddigheh (Sandy); Carmen, Knudson-Martin; Rankin Mahoney, Anne. Gendered Power in Cultural Contexts: Part III, Couple Relationships in Iran, Family Process, 48 (1) (2009).
  • Navazeni, Bahram; Navazeni, Maryam. Rights of Women in Islamic Republic of Iran,The Journal of Central Asian Studies, 19(1)(2010).
  • Willig, C. Introducing Qualitative Research in Psychology, Berkshire Open University Press.
  • Yassari, Nadjma. Iranian Family Law in Theory and Practice, Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law, 9, (2002-2003).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار