سنجش عوامل مؤثر بر شکاف بین باروری واقعی و ایده‌آل زنان شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری مسائل اجتماعی ایران، دانشگاه خوارزمی،تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جمعیت شناسی، دانشگاه تهران، تهران،ایران

چکیده

در طی چند دهه گذشته، کاهش باروری در ایران، پدیده­ای فراگیر بوده و تهران در سال 1399 دارای سطح باروری بسیار پایین بوده است. درک شکاف بین تعداد واقعی و تعداد ایده‌آل فرزندان، موضوع مهمی است که نشانگر عدم تحقق یا ناتوانی زنان برای رسیدن به باروری دلخواه شان می باشد. هدف پژوهش حاضر، بررسی شکاف بین باروری واقعی و ایده‌آل زنان دارای همسر 49-15 ساله در شهر تهران و عوامل مرتبط با آن است. بر این اساس تعداد 398 نفر از زنان دارای همسر ساکن شهر تهران به‌عنوان نمونه تحقیق انتخاب و موردبررسی قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان داد میزان باروری کل برای زنان نمونه این تحقیق 58/1 فرزند هست که بیانگر سطح پایین‌تر از حد جانشینی است و میزان باروری ایده‌آل برای زنان موردبررسی 95/1 فرزند می‌باشد. با توجه به طبقه‌بندی شکاف باروری، 6/38 درصد زنان باروری کم برآورد، 8/37 درصد باروری برآورده و 3/23 درصد باروری بیش برآورد دارند، نتایج آزمون‌های دومتغیره نشان داد که متغیرهای سن، سن در اولین ازدواج، وضع فعالیت، تحصیلات و نوع شغل زنان موردبررسی با شکاف باروری واقعی و ایده‌آل آنان رابطه معنا­دار دارند. رابطه معناداری بین دینداری کل و دو بعد اعتقادی و تجربی دینداری با شکاف باروری وجود دارد. همچنین با افزایش شاخص ارزش‌های خانوادگی کل و ارزش­های مدرن، شکاف باروری واقعی زنان نسبت به باروری ایده‌آل تغییر می­کند. بر اساس نتایج رگرسیون لجستیک چندوجهی، متغیر وضع فعالیت، تحصیلات و ارزش­های مدرن به‌طور معنی­داری احتمال قرار گرفتن پاسخگو در گروه کم­برآورد شده را پیش­بینی می­کنند (تعداد فرزندان دلخواه و تعداد فرزندان واقعی کمتر برآورد شده) و با افزایش ارزش­های سنتی و دینداری تجربی احتمال تعلق فرد به گروه بیش برآورد شده افزایش می‌یابد. ضریب تعیین مدل حاکی از آن است که مدل رگرسیونی 47 درصد از تغییرات متغیر شکاف باروری را تبیین کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • اینگلهارت، رونالد، (1382). تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی، ترجمه: مریم وتر، چاپ دوم، تهران: نشر کویر.
  • اینگلهارت، رونالد و کریستین ولزل، (1389). نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی، مترجم: یعقوب احمدی، تهران: نشر کویر.
  • باقری، آرزو، رازقی نصرآباد، حجیه بی­بی و مهسا سعادتی، (1396). «شناسایی تعیین‌کننده‌های ترجیحات باروری با استفاده از رگرسیون پواسون»، مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران، د 13، ش 2.
  • بگی، میلاد و محمد جلال عباسی شوازی، (1399) «عوامل تعیین‌کننده کاهش بُعد خانوار در ایران طی چهار دهه اخیر»، دو فصلنامه مطالعات جمعیتی، د 6، ش 6.
  • ترابی، فاطمه و رضا شیدانی، (1398). «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش زنان 49 -15 ساله ساکن شهر تهران به فرزندآوری کمتر»، مطالعات زن و خانواده، د 7، ش 14.
  • ترابی، فاطمه و نورالدین فراش خیالو ،(1399).«بررسی و مقایسه روند کاهش باروری در کشورهای آسیایی با استفاده از تحلیل پیشینه واقعه»، مطالعات راهبردی زنان، د 23، ش 90.
  • حبیب پور گتابی، کرم و غلامرضا غفاری، (1390). «علل افزایش سن ازدواج دختران»، زن در توسعه و سیاست، د 9، ش 1.
  • حسینی، حاتم و محمد جلال عباسی شوازی، (1388) «تغییرات اندیشه‌ای و تأثیر آن بر رفتار و ایده‌آل‌های باروری زنان کرد و ترک»، پژوهش زنان، د 7، ش 2.
  • حسینی چاووشی میمنت، عباسی­شوازی، محمد جلال و حجیه­بی­بی رازقی نصرآباد، (1395). تحولات باروری و بهداشت باروری در ایران، در عباسی­شوازی و همکاران: بررسی تحولات و وضعیت جمعیت در جمهوری اسلامی ایران تهران: موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور.
  • حیدری، سارا، (1394). «تبیین شکاف در رفتار و ایده‌آل‌های باروری زنان ازدواج‌کرده 49-35 سال در شهر قروه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات و علوم اجتماعی.
  • رازقی، حجیه بی­بی، عباسی شوازی، محمد جلال و میمنت حسینی چاووشی، (1400).«امنیت اقتصادی اجتماعی و قصد باروری در شهر تهران»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، د 15، ش 29.
  • رازقی نصرآباد، ‏حجیه‌ بی‌بی و ‏محمد میرزایی، (1391). «شکاف‏ بین ‏شمار ‏فرزندان ‏موجود ‏و ‏ایده‌آل ‏در استان‌های ‏منتخب ‏سمنان،‏ کهگیلویه ‏و ‏بویر احمد‏ و‏ هرمزگان»،‏ نامه ‏انجمن ‏جمعیت‌شناسی‏ ایران، د 6، ‏ش 13.
  • رستگار خالد، امیر و میثم محمدی، (1394).«تغییرات فرهنگی و افت باروری در ایران (بر پایه تحلیل ثانوی داده‌های پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان)»، جامعه‌شناسی کاربردی، د 26، ش 2.
  • رضایی نسب، زهرا و سردار فتوحی، (1396). «بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر رفتار باروری در بین زنان 15-49 ساله شهر ایلام»، فرهنگ ایلام، ش 54 و 55.
  • سراج زاده، حسین و محمدرضا پویا فر، (1387). «دین و نظم اجتماعی: بررسی رابطه دینداری با احساس آنومی و کجروی در میان نمونه‌ای از دانشجویان»، مسائل اجتماعی ایران، د 18، ش 63.
  • سرایی، حسن، (1385). «ﺗﺪاوم و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺬار ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ اﯾﺮان»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، د 1، ش 2.
  • شجاعی، جواد و بهجت یزد خواستی، (1396). «مرور سیستماتیک مطالعات کاهش باروری در دو دهه­ی اخیر»، مطالعات راهبردی زنان، د 19، ش 75.
  • صادقی، رسول، (1395). «تحلیل بسترها و مؤلفه­های فرهنگی - اجتماعی کاهش باروری در ایران»، راهبرد اجتماعی فرهنگی، د 5، ش 20.
  • ظهیری‌نیا، مصطفی و تقی آزاد ارمکی، (1393). «تحلیل کیفی جهت‌گیری ارزشی و ارتباط آن با تغییرات اقتصادی و اجتماعی در شهر بندرعباس»، مطالعات توسعه اجتماعی فرهنگی، د 3، ش 3.
  • عباسی شوازی محمد جلال و عباس عسکری ندوشن، (1387) «تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران؛ مطالعه موردی استان یزد»، نامه علوم اجتماعی، د 11، ش 25.
  • عباسی شوازی، محمد جلال، (1389). طرح تحولات باروری در ایران، مرکز آمار ایران، پژوهشکده آمار.
  • عباسی شوازی، محمد جلال و حسینی چاوشی، میمنت (1392). روند و سطح باروری طی چهار دهه اخیر در ایران: کاربرد روش فرزندان خود در برآورد باروری در سرشماری 1365 و 1390، گزارش تحقیقاتی، پژوهشکده آمار، مرکز آمار ایران.
  • عباسی شوازی، محمد جلال و حاتم حسینی، (1386). «تفاوت‌های قومی باروری در ایران: روند و عوامل مؤثر بر آن»، مجله جامعه‌شناسی ایران، د 8 ، ش 32.
  • عباسی شوازی، محمد جلال و سعید خانی، (1393). «ناامنی اقتصادی و باروری: مطالعه موردی زنان دارای همسر شهرستان سنندج»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، د 2، ش 9.
  • عباسی شوازی، محمد جلال و ملیحه علی مندگاری، (1389). «تأثیر ابعاد متفاوت استقلال زنان بر رفتارهای باروری آن‌ها در ایران»، زن در توسعه و سیاست، د 8، ش 1.
  • عباسی­شوازی، محمد جلال و میمنت حسینی چاوشی، (1392). تحولات باروری در ایران در چهار دهه اخیر: کاربرد و ارزیابی روش فرزندان خود در برآورد باروری با استفاده از داده­های سرشماری 1385 ،1375 ،1365و 1390، پژوهشکده آمار، مرکز آمار ایران، تهران.
  • علی‌مندگاری، ملیحه، رازقی نصرآباد، حجیه بی‌بی، عسکری ندوشن، عباس و زینب محسنی نژاد، (1396). «تعیین­کننده­های شکاف بین تعداد فرزندان واقعی و ایده­آل در شهر تبریز»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، د 26، ش23.
  • فروتن، یعقوب، (1399). «تحلیل جامعه‌شناختی تمایلات باروری و تعلقات مذهبی در ایران»، فصلنامه مطالعات فرهنگ - ارتباطات، د 21، ش 18.
  • ﻓﺮوﺗﻦ، ﯾﻌﻘﻮب، (1392). «ﭼﺎﻟش­‌­های ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻧﻮﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎ تأکید ﺑﺮ ﻃﻼق در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﮔﺬار جمعیتی»، مسائل اجتماعی ایران، د 4، ش 2.
  • فروتن، یعقوب، (1398). نگرش جمعیت‌شناسی و اجتماعی به شکل‌های نوظهور خانواده در ایران، جامعه‌شناسی کاربردی، د 30، ش 4
  • قاضی طباطبایی، محمود و پویا مهری، (1392)، «سنجش تأثیر مسئولیت زنان شاغل بر باروری در ایران»، زن در توسعه و سیاست، د 11، ش 1.
  • قدرتی، حسین، بوستانی، داریوش، قدرتی، اکرم و سید احمد کلاکی، (1391). «بررسی رابطه برابری جنسیتی در خانواده و باروری زنان (مطالعه موردی: زنان متأهل 20 تا 40 ساله شهر سبزوار)»، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، د 10، ش 11.
  • کاوه فیروز، زینب، زارع، بیژن و حسین شمس‌الدینی، (1395). «ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺆﻟﻔﻪ‌های ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪآوری(ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ موردی: زنان در آستانه ازدواج شهر تهران)»، زن در ﺗﻮﺳﻌﻪ و سیاست، د 14، ش 2.
  • کاوه فیروز، زینب و فریبا کرمی، (1394). «بررسی ابعاد ساختار قدرت در خانواده و رابطۀ آن با باروری (مطالعۀ موردی: زنان متأهل شهر تهران)»، زن در توسعه و سیاست، د 13، ش 13.
  • لوکاس، دیوید و پاول میر، (1393). «درآمدی بر مطالعات جمعیتی»، ترجمه: حسین محمودیان، تهران: دانشگاه تهران.
  • محسنی نژاد، زینب، (1395). «مطالعه شکاف بین ایده­آل و رفتاری باروری زنان 49-15 سال شهر تبریز»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد.
  • محمودیانی سراج‌الدین و سهیلا شهریاری، (1393). «نقش مذهب و توسعه در رفتار باروریِ زنان کُرد در ایران»، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان»، د 20، ش 4.
  • محمودیانی گیلان، سراج‌الدین(1393). «باروری ایده‌آل زنان و تعیین‌کننده‌های آن(مطالعه موردی زنان شهر کرمانشاه»، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، د 22، ش 7.
  • مدیری، فاطمه، (1397). «گونه‌های مختلف ارزش‌های خانوادگی و همبسته‌های اقتصادی اجتماعی آن در شهر تهران»، جامعه‌شناسی کاربردی، د 29، ش 29.
  • مرکز آمار ایران، (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور، تهران.
  • مشفق، محمود و سارا غریب عشقی، (1391). «تحلیلی بر رابطه‌ی ارزش فرزندان و باروری بین زنان تهرانی»، مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان سابق)، د 15، ش 15.
  • منصوریان، محمد کریم و اعظم خوش‌نویس، (1385). «ترجیحات جنسی و گرایش زنان همسردار به رفتار باروری: مطالعه موردی شهر تهران مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز»، ویژه‌نامه جمعیت و توسعه، د 24، ش 2.
  • نقیبی، سید ابوالحسن، خزائی پول، مریم و سید نجمه نجفی تروجنی، (1398). «رابطه باورهای دینی و گرایش به فرزندآوری در زنان متأهل مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی، درمانی شهر «بهشهر» در سال 1397»، پژوهشنامه حلال، د 2، ش 2.
  • هاشمی نیا، فاطمه، رجبی، ماهرخ و علی یاراحمدی، (1396). «بررسی نگرش زنان به ارزش فرزندان (موردمطالعه: زنان 49-15 سالۀ شهر شیراز)»، جامعه‌شناسی کاربردی، د 28، ش 28.

 

 

  • Adsera, A (2006). An Economic Analysis of the Gap Between Desired and Actual Fertility: The Case of Spain. Rev Econ Household, 4(3).
  • Al-Ridhwany HH and Aljawadi AA (2018). Gap between Preferred and Observed Fertility Behaviors among Mothers in Mosul, Iraq. SM J Community Med; 4(1).
  • Azadarmaki, T and Bahar, M (2006). Families in Iran: Changes, Challenges and Future Journal of Comparative Family Studies Vol. 37(4).
  • Bachrach, C. A.; Morgan, S. P (2013). A cognitive-social model of fertility intentions". Population and Development Review, v. 39(3).
  • Barber JS (2001). Ideeational influences on thetransition to Parenthood: Attitudes towardChildbearing and Competing Alternatives. SocialPsychology Quartly,64(21).
  • Basten, S. Sobotka, T. and Zeman, K. (2013). Future fertility in low fertility countries. Vienna: Institute of Demography.
  • Basu AM (2002). Why does education lead to lower fertility? A critical review of some of the possibilities". World Development.;30(10).
  • Basu AM, Stephenson R (2005). Low levels of maternal education and the proximate determinants of childhood mortality: a little learning is not a dangerous thing. Social Science & Medicine.;60(9).
  • Beaujouan, E., Berghammer, C (2019). The Gap Between Lifetime Fertility Intentions and Completed Fertility in Europe and the United States: A Cohort Approach. Popul Res Policy Rev 38(15).
  • Billari, f (2008). Lowest-low fertility in Europe: exploring the causes and finding some surprises The Japanese, Journal of Population, 6 (1).
  • Bongaarts, J (1982). The fertility inhibiting effects of the intermediate variables.Studies in Family Planning. 13(7).
  • Bongaarts, J. and Watkins S. C (1996). Social Interactions and Contemporary Fertility Transitions, Population and Development Review, 22(4).
  • Bonoli, G (2008). The Impact of Social Policy on Fertility: Evidence from Switzerland", Journal of European Social Policy, Vol. 18(1).
  • Casterline, J. B and Han, S (2017). 'Unrealized fertility: fertility desires at the end of the reproductive career". Demographic Research, v. 36(14).
  • Channon, M. D., & Harper, S (2019). Educational differentials in the realisation of fertility intentions: Is sub-Saharan Africa different?, PLOS ONE, 14(7).
  • Chesnais JC (2000). Determinants of below Replacement Fertility".Population Bulletin of the United200040/41,121-36.
  • Doepke, Matthias & Tertilt, Michèle (2018). "Women's Empowerment, the Gender Gap in Desired Fertility, and Fertility Outcomes in Developing Countries," CEPR Discussion Papers. 3 (2).
  • Erfani, A (2016). Between Reality and Ideal: Gender Equality in the Family and Fertility in Turkey, Department of Sociology, Istanbul Sehir University Altunizade, Istanbul, 34660, TURKEY,
  • Gauthier A (2007). The impact of family policies on fertility in industrialised countries: a review of the literature. Popul Res Policy Rev , 23(8).
  • Harknett, K., & Hartnett, C. S (2014). The gap between births intended and births achieved in 22 European Countries, 2004–07. Population Studies, 68(3).
  • Holton, S (2010). Australian Women’s Childbearing Desires, Outcomes and Expectations, Submitted in fulfilment of the requirements of the degree of Doctor of Philosophy, 8(3).
  • Hoorens S, Gallo F, Cave JAK, Grant JC (2007). Can assisted reproductive technologies help to offset population ageing? An assessment of the demographic and economic impact of ART in Denmark and UK". Hum Reprort; 22(5).
  • Hosseini, H (201). Socioeconomic Demography and Family Planning. 2st Edition, Hamadan University, Iran, [Persian].
  • Klein, T., Eckhard, J. (2007). Educational Differences, Value of Children and Fertility Outcomes in Germany, Current Anthropology, 55(4).
  • Kreyenfeld, TA and Konietzka, IM (2008). Birth intervals, postponement, and fertility decline in Africa: A new type of transition? Population Studies.;66(3).
  • Kulu, H., & Steele, F (2011). To Have or Not to Have? Australian Women's Childbearing Desires, Expectations and Outcomes, Journal of Population Research, 28(4).
  • Lutz W (2006). Fertility rates and future population trends: will Europe’s birth rate recover or continue to decline? Int J Androl; 29(11).
  • McDonald P (2013). Societal foundations for explaining fertility: gender equity. Demogr Res. 28(4).
  • McDonald, P. (1998) Contemporary Fertility Patterns in Australia: First Data from the 1996 Census. People and Place, 6(1).
  • Miller WB (1995). Childbearing motivation and its measurement. J Biosoc Scit; 27(4).
  • Morgan SP, Rackin H (2010). The correspondence between fertility intentions and behavior in the United States. Popul Dev Rev.36(7).
  • Quesnel, V, A and Morgan, S. P (2003). Missing the Target? Correspondence of Fertility Intentions and Behavior in the U.S, 22(5-6), 497–525.
  • RastegarKhaled A, Mohammadi M (2015). Cultural changes and fertility decline in Iran (based on secondary analysis of the data of the survey of Iranian values and attitudes). Journal ofApplied Sociology 26(4).
  • Sobotka, T (2017). Post-Trantional Fertility: The Role Of Childbering Postponement In Fuelling The Shift To Low And Unstable Fertility Levels. Journal of Biosocial Science, 49(1).
  • Sobotka, T and Beauiouan, E (2014). Two is best? The persistence of a two-child family ideal in Europe. Vienna Institute of Demography, (Working papers, 3(1).
  • Van de Kaa, D. J (1996). Anchored Narratives: The Story and Findings of Half a Century of Research into the Determinants of Fertility. Population Studies, 50(3).
  • Vanstone, A (2002). Fact Sheets on Work and Family., Retrieved April 2004, from http:// www .facs.gov.au/ internet/f acsinternet.nsf/ via/min_factsheets/ $File/work _family.pdf
  • Vikat, A (2004). Womens’s Labor Force Attachment and Childbearing in Finland, Demographic Research, Special collection 3(8).
  • Westoff, Ch, F, and Frejka, T )2007(. Religiousness and Fertility Among European Muslims. Population and Development Review 33 (4).
  • Withers, M. H (2009). Fertility preferences, intentions and outcomes: A mixed-methods study of fertility in a Balinese village". Dissertation of Doctor of Philosophy in public health, University of California.
  • Yap, M, T (2013). Fertility and population policy: the Singapore experience. J Popul Soc Secur.3(2).