باروری افتراقی در ایران: شواهدی از آمارگیری شاخص‌های چندگانه جمعیت و سلامت 1394

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جمعیت‌شناسی و عضو هیئت علمی پژوهشکده آمار، تهران، ایران

2 دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تهران،تهران، ایران

چکیده

در سال­ های اخیر، باروری پایین به پدیده­ای همه­ گیر و فراگیر در مناطق مختلف کشور تبدیل‌شده است و بسیاری از استان­ها و شهرستان­های کشور، باروری زیر سطح جانشینی را تجربه می­ کنند. بااین‌حال، علیرغم همگرایی در تحولات باروری، به نظر می ­رسد که میزان و الگوی باروری در میان زیرگروه­های مختلف اجتماعی-جمعیتی یکسان نباشد. بر این اساس، این مقاله با استفاده از روش تاریخچه موالید و داده­ های پیمایش ملّی شاخص­ های چندگانه جمعیت و سلامت (1394)، به بررسی الگوها و سطوح باروری افتراقی در میان زیرگروه­های مختلف اجتماعی و جمعیتی در ایران می­پردازد. نتایج نشان داد که میزان باروری کل کشور در دوره زمانی 94-1392، 2/02فرزند به ازای هر زن بوده و همچنین تأخیر در فرزندآوری به سنین بالاتر (34-25 سال) رخ‌داده است. به­علاوه، یافته ­ها بیانگر تفاوت‌های محسوس و معنادار باروری در میان زیرگروه­های مختلف اجتماعی- جمعیتی (سکونتی، تحصیلی، شغلی، اقتصادی و...) است. نتایج رگرسیون پواسون نشان داد که متغیرهای سن، تحصیلات، اشتغال زنان، مصرف فرهنگی، وضعیت اقتصادی، سکونت شهری-روستایی و سطح توسعه ­یافتگی استان محل سکونت، تأثیر معنی­داری بر باروری زنان دارند و حدود 42 درصد تغییرات باروری را تبیین کرده­اند. ازاین‌رو، در سیاست ­های جدید جمعیتی، باید به باروری افتراقی در میان زیرگروه ­های مختلف اجتماعی توجه کرد و سیاست‌گذاری‌های هدفمند در این خصوص پی گیری نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • امانی، مهدی،(1374). «کوششی در نگرش تاریخی به روند میزان‌های موالید و مرگ‌و‌میر و شناخت مراحل انتقال»، فصلنامه جمعیت، ش 14-13.
  • اصغری، صمد،(1392). بررسی شاخص­های توسعه‌یافتگی استان‌ها با توجه به نتایج سرشماری­های 1385 و 1390، گزارش پژوهشی، پژوهشکده آمار.
  • امیر خسروی، ارژنگ، (1374). «برآورد جمعیتی بر اساس داده‌های سازمان ثبت‌احوال و کاربردهای آن»، فصلنامه جمعیت، ش 14-13.
  • دراهکی، احمد و محمود مشفق،(1400).«رواج ازدواج خویشاوندی و عوامل پشتیبان آن در میان زنان حداقل یک‌بار ازدواج‌کرده مناطق شهری استان بوشهر»، مطالعات راهبردی زنان، د 24، ش 94.
  • رستگار خالد، امیر و میثم محمدی، (۱۳۹۴). «تغییرات فرهنگی و افت باروری در ایران (بر پایه تحلیل ثانوی داده‌های پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان)»، جامعه‌شناسی کاربردی، ش 58.
  • زاهدیان، علی رضا (1392). تعیین توزیع دو دهک پایین جامعه در مناطق جغرافیایی، گزارش پژوهشی، پژوهشکده آمار.
  • سوبوتکا، توماس، آنا ماتیساک، زوزانا برزوزوسکا، (1399). پاسخ­های سیاستی به باروری پایین، ترجمه رسول صادقی و میلاد بگی، انتشارات موسسه مطالعات جمعیتی کشور، تهران.
  • عباسی شوازی، محمد جلال، میمنت حسینی چاوشی، پیتر مک‌دونالد، بهرام دلاور،(1384). تحولات باروری در ایران: شواهدی از استان‌های منتخب، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
  • عباسی­شوازی، محمد جلال و عباس عسکری ندوشن،(1384). «تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران: مطالعه موردی استان یزد»، نامه علوم اجتماعی، ش 25.
  • عباسی‏شوازی، محمد جلال و رسول صادقی،(1385). «قومیت و باروری: تحلیل رفتار باروری گروه‌های قومی در ایران»، فصلنامه نامه علوم اجتماعی، ش 29.
  • عباسی‏شوازی، محمد جلال و ملیحه علی ­مندگاری،(1389). «تأثیر ابعاد متفاوت استقلال زنان بر رفتاری باروری در ایران»، پژوهش زنان، ش 28.
  • عینی­زیناب، حسن و دیگران،(1394). تحلیل چند متغیره باروری، گزارش پژوهشی، پژوهشکده آمار.
  • لوکاس، دیوید و پاول میر،(1381). درآمدی بر مطالعات جمعیتی، ترجمه حسین محمودیان، انتشارات دانشگاه تهران: تهران.
  • مرکز آمار ایران ،(1401). برآورد میزان باروری در کشور 1400، کمیته آمار بخشی، مرکز آمار ایران.
  • معینی، سید رضا و علی پایدار فر، (1376). «روند تکوینی شاخص نوگرایی و سنجش آن با نسبت باروری»، فصلنامه جمعیت، ش 20-19.
  • میرزایی، محمد، مجید کوششی و محمدناصر ناصری، (1375). برآورد و تحلیل شاخص‌های حیاتی- جمعیتی کشور در سرشماری‌های 1365 و 1370، گزارش پژوهشی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران.
  • Abbasi-Shavazi, M. J. A. Mehryar, G. Jones, and P. McDonald (2002). “Revolution, war and Modernization: Population Policy and Fertility Change in Iran”. Journal of Population Research 19 (1): 25–46.
  • Abbasi-Shavazi, MJ. P. McDonald, and M. Hosseini-Chavoshi (2009). The Fertility Transition in Iran: Revolution and Reproduction, Springer.
  • Aghajanian, A. and A. Mehryar (1999). “Fertility transition in the Islamic Republic of Iran: 1967-1996”, Asia-Pacific Population Journal 14(1): 21-42.
  • Caldwell, J. (1982). Theory of Fertility Decline. Academic Press, London.
  • Casterline, J. B. (2001). Diffusion Processes and Fertility Transition: Introduction”, in Diffusion Processes and Fertility Transition: Selected Perspectives, Washington D.C: National Academy Press, Pp 1-38.
  • Coleman, D. (2006). “Immigration and Ethnic Change in Low Fertility Countries، A Third Demographic Transition”, Population and Development Review, 32 (3)،401-446.
  • Davis, K. (1963). “The Theory of Change and Response in Modern Demographic History”, Population Index 29(4): 345-366.
  • Easterlin, R. (1975). “An Economic Framework for Fertility Analysis”, Studies in Family Planning, 6(1): 54-63.
  • Erfani A. K. McQuillan (2008). “Rapid Fertility Decline in Iran: Analysis of Intermediate Variables”, Journal of Biosocial Sciences 40(3):459–478.
  • Erfari, A. (2005). “Shifts in Social Development and Fertility Decline in Iran: A Cluster Analysis of provinces”, 1986-1996, Discussion Paper 05-1, Population Studies Centre, University of Western Ontario, London.
  • Hosseini-Chavoshi, M. P. McDonald, and M.J. Abbasi-Shavazi, (2006). The Iranian Fertility Decline, 1981-1999: An Application of the Synthetic Parity Progression Ratio Method, Population, 61(5-6), pp. 701-718.
  • McDonald, P. (2000). “Gender Equity in Theories of Fertility Transition”. Population and Development Review 26(7): 427-439.
  • McNicoll, G. (1980). “Institutional Determinants of Fertility Change”, Population and Development Review, 6(3): 441-462.
  • McNicoll, G. (1985). “The Nature of Institutional and Community Effects on Demographic Behaviour: A Discussion”, in J. Casterline, ed. The Collection and Analysis of Community Data, International Statistical Institute, Voorburg, 177-184.
  • Mirzaie, M. (2005). Swings in Fertility Limitations in Iran. Critique: Critical Middle Eastern Studies, 14(1), pp. 25-33.
  • Morgan, P. and M. Taylor, (2006) “Low Fertility at the Turn of the Twenty-First Century”, Annual Review of Sociology, 32: 375-399.
  • Salehi-Isfahani, D. M.J. Abbasi-Shavazi, and M. Hosseini-Chavoshi, (2010), “Family Planning and Fertility Decline in Rural Iran: An Evaluation”, Health Economics, 19: 159–180.
  • Sobotka, T. (2011) “Fertility in Central and Eastern Europe After 1989: Collapse and Gradual Recovery”, Historical Social Research, 36(2): 246-296.
  • Wilkins, E. (2019). Low Fertilty: A Review of the Determinants, Working Paper No.2, UNFPA.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار