الگوی اخلاقی طلاق همسران در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ایران

چکیده

طلاق به‌ مثابه یک کنش اختیاری، موضوع احکام اخلاقی است، ولی ظروف و شرایط جدایی مانع توجه به اخلاق می‌شود. رفع ناسازگاری ظروف و شرایط عاطفی و اجتماعی طلاق با رفتار اخلاقی، نیازمند الگوی اخلاقی کارآمد و مستند به واقعیت است. این پژوهش با این پیش‌فرض که قرآن کریم برای این بخش از زندگی همسرانه الگوی اخلاقی کارآمدی دارد، با روش توصیفی – تحلیلی در صدد کشف این الگو از قرآن کریم برآمده و با تکیه بر منابع تفسیری به تحلیل آیات مربوط به موضوع طلاق پرداخته است. یافته­های حاصل از این پژوهش نشان داد که قرآن کریم برای اجرای اخلاقی طلاق الگویی مرکب از چهار ضلع ارائه کرده است: برای مراعات این الگو، طلاق باید با هدف دستیابی به فرصتی برای حرکت کمالی، بر مبنای توجه به آثار اجتماعی، چندجانبگی حکم شرعی شامل تنزیه، تجویز و توصیه، در بستر مراعات عرف، تلاش برای حفظ مسالمت و مسابقه نیکی صورت بگیرد و فرایند مراعات وقت، اشهاد و تمتیع را طی کند.

کلیدواژه‌ها


  • آقاجانی، زهرا، جهانگیر جهانگیری و عبدالعلی لهسایی زاده، (۱۳۹۶). فرایند برساخت هویت زنان در جریان طلاق: بازاندیشی در تقدس خانواده و قبح طلاق، توسعه اجتماعی، د ۱۱، ش ۳.
  • ابن أبی شیبة الکوفی، إبراهیم بن عثمان، (۱۴۰۹ ق). المصنف، تحقیق و تعلیق سعید اللحام، اول، بیروت: دار الفکر للطباعة.
  • ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد، (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم، تحقیق اسعد محمد طیب، سوم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
  • ابن‌بابویه، محمد­بن­على‏، (۱۴۱۳ ق). من­لا­یحضره الفقیه‏، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • ابن‏عاشور، محمد­طاهر­بن­محمد، (۱۴۲۰ ق). التحریر و التنویر، اول: بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
  • ابن‌فارس، احمد­بن­فارس­بن­زکریا، (۱۴۰۴ ق). معجم اللغة، تحقیق­عبدالسلام ­محمد­هارون، مکتبةالإعلام الإسلامی: بی‌جا.
  • ابن­قدامه، عبدالله، المغنی، بیروت: دار الکتاب العربی، بی­تا.
  • احمدیه، مریم و محمود حکمت‌نیا، (۱۳۹۸). بررسی لزوم شرط معروف و احسان در حکم طلاق، مطالعات زن و خانواده، د ۷، ش ۲.
  • الامام الشافعی، (۱۴۰۳ ق). الام، دارالفکر: بی‌جا.
  • انوری، حسن، (1381). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: انتشارات سخن.
  • بریجانیان، ماری، (1381). فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی، ویراست بهاءالدین خرمشاهی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • بهوتی، منصور­بن­یونس، (1418 ق). کشف القناع، تحقیق کمال عبدالعظیم­العنانی و محمدحسن اسماعیل الشافعی، اول، بیروت: منشورات محمدعلی بیضون و دار الکتب العلمیة.
  • بیابانگرد، اسماعیل، (۱۳۸۹). روش‌های تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی، پنجم، تهران: نشر دوران.
  • بیضاوى، عبدالله­بن­عمر، (۱۴۱۸ ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق محمد عبدالرحمن مرعشلى، اول، بیروت: ‏دار إحیاء التراث العربی‏.
  • ثعلبى، احمد بن محمد، (۱۴۲۲ ق‏). الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی‏، تحقیق ابن عاشور، ابى محمد و ساعدى، نظیر، اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • جصاص، احمد بن على‏، (1405 ق). احکام القرآن، تحقیق محمد صادق قمحاوى، ‏اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  • حائری طهرانی، میر سید علی، (1337 ق). تفسیر مقتنیات الدرر، طهران: دار الکتب الإسلامیة.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، (۱۴۰۹ ق). وسائل الشیعة، قم: تحقیق و نشر مؤسسه آل البیت علیهم السلام.‏
  • داوودی، احمدرضا، (۱۳۸۹). اخلاق طلاق، راسخون:

 (https://www.google.com)

  • دهخدا، علی‌اکبر، (1377). لغت­نامه فارسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • رضایی، مریم، (۱۳۸۳). مبغوضیت طلاق در اسلام، رواق اندیشه، ش ۳۰.
  • زمخشرى، محمود­بن­عمر، (۱۴۰۷ ق‏). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، تصحیح حسین احمد، مصطفى‏، سوم، بیروت: دار الکتاب العربی‏.
  • سبحانی، جعفر، (1381 ق). الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، اول، قم: مؤسسه الإمام الصادق (ع).
  • سرخسی، شمس‌الدین، (۱۴۰۶ ق). مبسوط، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع.
  • سمرقندى، نصربن­محمد، (۱۴۱۶ ق). بحرالعلوم، تحقیق عمر عمروى، اول، بیروت‏: دار الفکر.
  • شایان‌مهر، علیرضا، ‌(1377). دائرة المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، کتاب اول، تهران: سازمان انتشارات کیهان.
  • شریف الرضى، محمد بن حسین‏، (۱۳۸۰ ق). المجازات النبویة، تحقیق مهدى‏ هوشمند، قم: دار الحدیث.
  • طبرسی، فضل­بن­حسن، (1372 ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل‏الله یزدى طباطبایى و هاشم رسولى، سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
  • شیردل،الهام و مریم محمدی،(1399).« مطالعه­ی کیفی منسجم نبودن خانواده و تکرار جرم در زندانیان زن سابقه­دار»، مطالعات راهبردی زنان، د 23،ش 89 .
  • طوسی، محمدبن حسن، (1378 ق). مبسوط، تصحیح و تعلیق محمدتقی الکشفی، المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة.
  • ______________ (1409 ق). التبیان فی تفسیر القرآن‏، تحقیق حمد حبیب العاملی، تقدیم شیخ آغابزرگ طهرانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • عبداللهی، اصغر، احدی، حسن، تاجری، بیوک و کبری حاج علیزاده،(1399).« تجربه­ی طلاق از منظر زوجین مطلقه در شهر تهران در پنج سال اول زندگی»، مطالعات راهبردی زنان، د 23 ،ش 89.
  • عمید، حسن، (1375). فرهنگ فارسی عمید، ششم، تهران: امیرکبیر.
  • عیاشى، محمد­بن­مسعود، (1380 ق). تفسیر عیاشی، تحقیق هاشم رسولی، اول، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
  • فخر رازی‌، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دوم، طهران: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
  • فرامرز قراملکی، احد، (1383). خاستگاه اخلاق پژوهش، آیینه میراث، دوره جدید، ش 27.
  • فراهیدی، خلیل، (1410 ق). العین، مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، دوم، مؤسسة دار الهجرة: بی‌جا.
  • فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضى‏، (1418 ق). النخبة فی الحکمة العملیة والأحکام الشرعیة، مهدی انصاری قمی، دوم، قم: مرکز الطباعة والنشر لمنظّمة الإعلام الإسلامی.
  • قرطبى، محمد بن احمد، (1364 ق). الجامع لاحکام القرآن، اول، تهران: ناصر خسرو.
  • قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجة، تحقیق تعلیق محمد فؤاد عبد الباقی، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، بی­تا بی­جا.
  • قلعجی، محمد، (1408 ق). معجم لغة الفقها، دوم، بیروت: دار النفائس.
  • قنبرپور، بهنام، (۱۳۹۸). بررسی گزاره‌های فقهی و حقوقی متأثر از اخلاق در باب نکاح و طلاق، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، د ۱۵، ش.۵۶.
  • کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (۱۴۰۷ ق). کافی،‏ تحقیق غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  • گرجی، فهیمه و مجید معرف، (۱۳۹۹). جهت‌گیری اخلاقی آیات طلاق در قرآن، پژوهش دینی، ش ۲۸.
  • محمدی، مسلم و حمیده شورگشتی، (۱۳۹۸). رابطه­ی اخلاق و فقه درآیات طلاق، سراج منیر، س ۱۰، ش 34.
  • مدرسی، محمد تقی، (1419 ق). من هدى القرآن، اول، تهران‏: دار محبی الحسین‏.
  • مرداوی، علی­بن­سلیمان، (۱۴۰۶ ق). الانصاف، تحقیق محمد حامد الفقی، دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • مشیری، مهشید، (1388). فرهنگ زبان فارسی، پنجم، تهران: سروش.
  • مصطفوى، حسن، (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • معین، محمد، (1376). فرهنگ فارسی، یازدهم، تهران: امیرکبیر.
  • مکارم شیرازی، ناصر، (1389). اخلاق در قرآن، پنجم، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (ع).
  • نجفی، محمد حسن، (1365 ق). جواهر الکلام، تحقیق وتعلیق: الشیخ عباس القوچانی، دوم، طهران: دار الکتب الإسلامیة.
  • واحدى، على بن احمد، (1415 ق). الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق صفوان عدنان‏ داوودى، اول، بیروت: دار القلم‏.
  • _________________(1416 ق). الوسیط فی تفسیر القرآن المجید، تحقیق زفیتى، محمد حسن ابوالعزم، جمهوریة مصر العربیة، قاهره: وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة، لجنة احیاء التراث الاسلامی.