ظرفیت سنجی نقش حضانتی مادر در مواجهه با مقام ولایی و حضانتی پدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شهید مطهری

2 دانش آموخته ی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد علوم و تحقیقات تهران

3 نویسنده مسئول

4 دانشجوی دکتری رشته ی مطالعات زنان- حقوق زن در اسلام، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

«ولایت قهری» و «حضانت» دو تأسیس مهم حقوقیِ برگرفته از فقه امامیه اند که با ماهیت دوگانه ی حق-تکلیف؛ ابزار حمایت، نگاهداری و تربیت اطفال - به عنوان یکی از آسیب پذیرترین و سرنوشت سازترین اقشار جامعه- به شمار می روند. این دو نهاد، علی رغم برخورداری از برخی مشابهت ها، هر یک گستره و شرایطی دارند که به مفارقت مفهومی و حقوقی آنها انجامیده است. وجود انصراف ذهنی نسبت به واژه ی حضانت، سبب می شود تا با شنیدن این لفظ، تنها معنای نگهداری و تربیت طفل در دوران طلاق به ذهن متبادر شود، اما در واقع معنای لغوی و دامنه ی حقیقی حضانت، دوران زوجیتّ را نیز شامل می شود. نقش حضانتیِ مادر که در دو بعُد اجرایی و نظارتی محقق می شود، با عنایت به گستره ی وسیع اقتدار ولایی پدر و امکان سوء استفا ده ی وی از ضعف جسمی و عقلی طفل و یا انجام ندادن تکالیف ولایی و حضانتی توسط پدر، در تحقق سعادت و جلوگیری از ورود آسیب به طفل اهمیت ویژه ای دارد. در این راستا این پژوهش، ابتدا خصایص اصلی «ولایت قهری» و «حضانت» را از فقه امامیه و حقوق موضوعه استخراج و تبیین تطبیقی نموده و سپس راه کارهای حل تعارضات احتمالی در تصمیمات والدین برای طفل در دوران زوجیتّ و ادلهّ و طرق اثباتی پیش روی مادر و مراجع قضایی که در صورت مشاهده ی تصمیمات زیان بار و مفسده آمیز پدر برای طفل، قابل تمسّک هستند را مطرح کرده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ابن‌منظور، محمدبن‌ مکرم 1414ق. لسان العرب، بیروت، دار صادر.
  • أزهری، محمد 1422ق. معجم تهذیب اللغة، تحقیق ریاض زکی، بیروت، دارالمعرفة لبنان.
  • اسدی، لیلا سادات 1390. حقوق کیفری خانواده، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
  • امامی، حسن1376. حقوق مدنی، تهران، دانشگاه تهران.
  • آل بحرلعلوم، سید محمد1362ق. بلغةالفقیه، تهران، مکتبةالصادق.
  • بیگدلی، سعید، «مشکلات و خلأهای قانونی نهاد حضانت در نظام حقوقی ایران»،  ندای صادق، سال 16،  ش55، (1390).
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر 1381. ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش.
  • جمعی از مؤلفان 1385. تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق جزا، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • حائری شاهباغ، سید علی 1338. شرح قانون مدنی، تهران، وزارت دادگستری.
  • حلّی، حسن بن یوسف 1378ق. ایضاح الفوائد، قم، اسماعیلیان.
  • ــــــــ.. تذکرةالفقهاء، تهران، المکتبه المرتضویه.
  • ــــــــ.1413ق. قواعدالاحکام، قم، نشراسلامی.
  • خوانساری، سید احمد1389ق.جامع‌المدارک، تهران، مکتبه الصدوق.
  • خوئی، سید ابوالقاسم 1975م. مبانی تکمله المنهاج، نجف، مطبعه الادب.
  • ــــــــ.. مصباح الفقاهه.
  • ــــــــ.1410ق.منهاج الصالحین، قم، مدینۀ العلم.
  • دانش، تاج زمان 1387. دادرسی اطفال در حقوق تطبیقی، تهران، میزان.
  • راغب الاصفهانی، حسین 1420ق. المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالمعرفه.
  • صدر، سید محمد1417ق.ماوراءالفقه، بیروت، دارالاضواء.
  • طباطبائی، سید علی 1418ق. ریاض المسائل، بیروت، دارالهادی.
  • طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم1399ق.العروه الوثقی، تهران، المکتبه‌ الاسلامیه.
  • طریحی، فخرالدین1375.مجمع‌البحرین، تصحیح احمد حسینی اشکورى، تهران، مرتضوى‏.
  • طوسی، محمد1387ق.المبسوط فی الفقه الامامیه، تهران، المکتبه المرتضویّه.
  • عاملی، باقر 1359. حقوق خانواده، تهران، مدرسه عالی دختران ایران.
  • عمید، حسن 1357. فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر.
  • عاملی، محمد بن مکی (شهید اول). القواعد و الفوائد، قم، دانشگاه مفید.
  • کاتوزیان، ناصر1389.دوره‌ی حقوق مدنی: خانواده، تهران، شرکت سهامی انتشار.
  • ــــــــ 1366.حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، تهران، بهنشر.
  • ــــــــ. 1387. قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، میزان.
  • گلپایگانی، محمد رضا 1372. مجمع المسائل، قم، دارالقرآن الکریم.
  • گلدوزیان، ایرج 1386. محشای قانون مجازات اسلامی، تهران، ماجد.
  • محقق حلّی، جعفر بن حسن 1408ق. شرایع الاسلام، قم، اسماعیلیان.
  • معاونت آموزشی قوه قضاییه 1387. رویه‌ی قضایی ایران در ارتباط با دادگاه‌های خانواده، تهران، جنگل.
  • مغنیه، محمدجواد 1379. فقه تطبیقی با نگاهی به قانون مدنی احوال شخصیه، ترجمه‌ی مصطفی جبّاری و حمید مسجدسرایی، تهران، ققنوس.
  • نجفی، محمدحسن. جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  • نراقی، مولی احمد.، رسائل و مسائل.
  • نقیبی، سید ابوالقاسم. «استقلال دختر در ازدواج و آراء مربوط به آن»، ندای صادق، سال 13، ش39، (1387).
  • ـــــــ، «سوء استفاده از حق در حقوق خانواده از منظر فقه امامیه و حقوق ایران»، ندای صادق، سال 12، ش47، (1386).
  • وکیلی، مهدی 1392. بررسی فقهی حقوقی جرائم قابل گذشت و غیرقابل گذشت، اصفهان، حیات طیبه.
  • ولایی، عیسی 1374.فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، 1374. تهران، نی.
  • آشتیانی، محمود 1359ش.نکاح، مشهد، خراسان.
  • جبعی عاملی (شهیدثانی)، زین‌الدین1994م.شرح اللمعه الدمشقی، بیروت، الاعلمی.
  • حرّ عاملی، محمدبن حسن.وسائل الشیعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
  • عاملی، سید محمد 1413ق. نهایه‌المرام فی شرح مختصرشرائع الاسلام، قم، نشراسلامی.
  • عاملی، زین الدین، 1416ق.مسالک الافهام، قم، المعارف الاسلامیه.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار