تجربه‌ی زیسته‌ی تنهایی در بین زنان سالمند (یک مطالعه‌ی پدیدارشناختی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور مرکز بوکان، ایران

2 گروه جامعه شناسی، مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشگاه تهران

4 دکتری جمعیت شناسی

5 عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور آذربایجان غربی مرکز بوکان

چکیده

افزایش امید به زندگی و تغییرات ساختی-کارکردی در حوزه‌ی خانواده همگام با دگرگونی در ارزش‌های اجتماعی به شکل‌گیری قشر جدیدی از زنان سالمند تنها منجرشده است. پیچیدگی و چندبعدی‌بودن مسئله‌‌ی سالمندی به روشن‌سازی بیشتر با بهره‌گیری از مطالعات کیفی نیازمند است. این تحقیق، با رویکرد پدیدارشناسی تفسیری اسمیت، فلاورز و لارکین، فهم و تفسیر زنان سالمند تنها از تجربه‌ی زیسته‌ی خود را مطالعه‌کرده است. جامعه‌ی آماری 10 نفر از زنان سالمند تنهای بیش از 60 سال با توانایی‌های جسمی و روحی لازم از شهر بوکان در استان آذربایجان غربی است. داده‌ها با استفاده از مصاحبه‌ی نیمه‌ساختاریافته به‌دست آمد. از مجموع 64 مقوله‌ی استخراج‌شده‏ی اولیه، چهار خرده‌مقوله با عناوین کناره‌گیری از دیگران، گزینش مصلحت‌آمیز تنهایی، گزینش مصلحتی تجرد و لذت تنهایی به‌دست آمد که مقوله‌ی اصلی تنهایی مصلحت‌آمیز از آن انتزاع‌شده است. مقوله‌ی اصلی دوم با عنوان حفظ/ بازآفرینی روابط اجتماعی، از انتزاع سه خرده‌مقوله با عناوین دل‌خوشی به روابط موجود، دلگرمی به حمایت‌های همسایگی و داشتن روزنه‌های امیدبخش/ چشم‌انتظاری به‌دست آمد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تجربه‌ی تنهایی برای بسیاری از زنان مشارکت‌کننده ناراحت‌کننده است، ولی آنان برای جلوگیری از بروز اختلافات خانوادگی، حفظ عزت‌نفس خویش، سربارنبودن دیگران، تمایل‌نداشتن به زندگی در کنار دیگران و ازدواج مجدد زندگی تنهایی را برمی-گزینند. این تحقیق پیشنهاد می‌کند که سیاست‌های سالمندی در کشور برای ماندن سالمندان در منزل شخصی هماهنگ شود.

کلیدواژه‌ها


  • ×     ایمان‌زاده، علی و سریه علیپور، 1396. «واکاوی تجربیات زنان سالمند از احساس تنهایی: مطالعه‌ای پدیدار شناختی»، روان‌شناسی پیری، د 3، ش 1.

    ×     اینگلهارت، رونالد و کریستین ولزل، 1389. نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی، یعقوب احمدی، تهران: کویر.

    ×     اعزازی، شهلا، 1387. جامعه‌شناسی خانواده با تأکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

    ×     باستانی، سوسن و فاطمه زکریایی‌سراجی، 1390. «تفاوت‌های جنسیتی در سالمندی، شبکه‌ها و حمایت‌های اجتماعی»، مسائل اجتماعی ایران، س سوم، ش 1.

    ×     باقری‌نسامی، معصومه، 1390. «تبیین تجارب زیسته تغییرات روانی-عاطفی زنان سالمند: یک مطالعه کیفی»، دانشگاه علوم پزشکی مازندران، د 21، ویژه‌نامه 1 اسفند.

    ×     باقری‌نسامی، معصومه و زینب حمزه‌گردشی، 1392. «تجربه آغاز حس سالمندی: یک مطالعه کیفی»، دانشگاه علوم پزشکی مازندران، د بیست و سوم، ش 102.

    ×     بلیک‌مور، کن، 1389. مقدمه‌ای بر سیاست‌گذاری اجتماعی، علی‌اصغر سعیدی و سعید صادقی‌جقه، تهران: جامعه‌شناسان و موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.

    ×     پهلوان‌زاده، فرهاد، 1388. عوامل خانوادگی مؤثر بر سلامت روان زنان سالمند (تحقیق در منطقه 10 شهر تهران) (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، رشته‌ی مطالعات زنان)، به راهنمایی دکتر عذرا جاراللهی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم اجتماعی.

    ×     حسام‌زاده، علی، سیدمداح سادات‌باقر، فرحناز محمدی‌شاهبلاغی، مسعود فلاحی‌خشکناب و مهدی رهگذر، 1388. «مقایسه کیفیت زندگی سالمندان مقیم خانواده با سالمندان مقیم سراهای سالمندان خصوصی و دولتی شهر تهران»، سالمند (سالمندی ایران)، س چهارم، ش چهاردهم.

    ×     دوبووار، سیمون، 1388. سالخوردگی، ترجمه: قاسم صنعوی، تهران: توس.

    ×     سیام، شهره، 1381. «آسایشگاه‌های سالمندان»، مجموعه مقالات مسائل سالمندی در ایران و جهان، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، تهران: کتاب آشنا.

    ×     شمسائی، فرشید، فاطمه چراغی، روانبخش اسمعیلی و جواد محسنی‌فرد، 1393. «تبیین احساس تنهایی در سالمندان و تحلیل آن براساس تئوری رشد روانی-اجتماعی: یک مطالعه کیفی»، آموزش و سلامت جامعه، د 1، ش 2.

    ×     شیرازی‌خواه، مرضیه، میرطاهر موسوی، رباب صحاف و مجید سرمدی، 1390. «مطالعه‌ی شاخص‌های بهداشتی و اجتماعی زنان سالمند در ایران»، سالمند (سالمندی ایران)، س ششم، ش بیست و سوم، ویژه‌نامه دانشجویی.

    ×     صادقی‌فسایی، سهیلا و عاطفه خادمی، 1392. «روایت زنان سالمند از زندگی در دنیای مدرن»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، د 8، ش 15.

    ×     ضرغامی، حسین و حسین محمودیان، 1395. «مهاجرت فرزندان و احساس تنهایی والدین سالمند روستایی»، روانشناسی سلامت، د 5، ش 19.

    ×     فروغان، مهشید، 1381. «زن و سالمندی با نگاهی به وضعیت زنان سالمند در ایران»، مجموعه مقالات کنگره بررسی مسائل سالمندی در ایران و جهان، تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.

    ×     کرل، هوی، 1392. بیماری، ترجمه: احسان کیانی‌خواه، تهران: گمان.

    ×     کوششی، مجید، اردشیر خسروی، مهتاب علیزاده، محمد ترکاشوند و نازنین آقایی، 1392. سالخوردگی جمعیت در ایران (ویژگی‌های جمعیتی و اجتماعی-اقتصادی و چالش‌‌های پیش رو)، گزارش طرح تحقیقاتی مشترک دانشگاه تهران، پژوهشکده آمار و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، دانشکده علوم اجتماعی، گروه جمعیت شناسی.

    ×     گیدنز، آنتونی و کارن بردسال، 1386. جامعه‌شناسی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.

    ×     مرکز آمار ایران، 1395. سرشماری نفوس و مسکن.

    ×     هروی‌کریموی، مجیده، منیره انوشه، مهشید فروغان، محمدتقی شیخی، ابراهیم حاجی‌زاده، منیرالسادات سیدباقر مداح، عیسی محمدی و فضل‌ا... احمدی، 1386. «تبیین دیدگاه سالمندان پیرامون پدیده احساس تنهایی: یک پژوهش کیفی پدیدارشناسی»، سالمند (سالمندی ایران) س دوم. ش ششم.

    • Brunner LS, DS Suddarth, 2008. "Health care of the older adult" SC Smeltzer, BG Bare, JL Hinkle, KH Cheever, (Eds). Text book of medical surgical nursing. 11th ed. Philadelphia: Lippincott. Williams & Wilkins.
    • Carmona. C. F & Dias Couto. V. V & Scorsolini-Comin F, 2014. "The Experience of Loneliness and the Social Support to Elderly Women", Psicologia em Estudo, Maringá, v. 19, n. 4.
    • Eshbaugh, Elaine M, 2008. "Perceptions of Living Alone AmongOlder Adult Women", Journal of Community Health Nursing, 25.
    • Rodin, J, & Langer, E J, 1977. Long-term effects of a control-relevant intervention with the institutionalized aged. Journal of Personality and Social Psychology, 35 (12).
    • Lim L L & Tze Pin NG, 2010. "Living alone, lack of a confidant and psychological well-being of elderly women in Singapore: the mediating role of loneliness", Asia-Pacific Psychiatry, 2.
    • Segraves, Mary Margaret, 2004. "midlife women’s narratives of living alone", Health Care for Women International, 25.
    • Ryser, Laura & Greg Halseth, 2011. "Informal Support Networks of Low-Income Senior Women Living Alone: Evidence from Fort St. John, BC", Journal of Women & Aging, 23.
    • Singh, B & U.V Kiran, 2013. "Loneliness among elderly women", International Journal of Humanities and Social Science Invention, V 2, Issue 2.
    • Smith, J.A, P Flowers, and M Larkin, 2009. Interpretative Phenomenological Analysis: Theory, Method, Research, London: Sage.
    • United Nations, 2016. World population ageing, United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division.