سناریوهای آیندۀ خانواده در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه بین المللی امام خمینی

2 دانشگاه شاهد

3 دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

چکیده

خانواده یکی از نهادهای اجتماعی است که به‌لحاظ سبک زندگی و پیامدهای ناشی از آن، در طول تاریخ و در جوامع مختلف، دستخوش تحولات زیادی شده است. از این رو برای هرگونه اظهارنظر و سیاست‌گذاری در تقویت و تحکیم این نهاد، نیازمند توجه به پیشران‌ها، روندها و رویدادها در جوامع مختلف ازجمله جامعه‌ی هدف و جوامع تأثیرگذار است، تا بتوان آینده‌های بدیل خانواده را در آن جامعه شناسایی و تفسیر علمی کرد. در این مقاله، با تکیه بر دانش آینده‌پژوهی و روش‌های کارآمد در این حوزه، سناریوهای آینده‌ی خانواده در ایران از حیث ساختار و سبک زندگی در یک افق 20 ساله ارائه شده است. مقاله‌ی پیش‌رو حاصل یک تحقیق آینده‌پژوهانه است که در آن شناسایی مؤلفه‌های کلیدی و پیشران‌های اصلی با استفاده از مصاحبه‌های عمیق و پرسشنامه و به کمک نرم‌افزار میک‌مک تعیین شده و سناریوسازی با استفاده از رویکرد چرماک و الگوی لایه‌ای توسعه‌ی راهبرد مبتنی بر سناریوسازی انجام شده است. ملک سلیمان، طلا و مس، آن دختر (Her) و گرگ وال استریت عناوین سناریوهای ترسیم شده در این پژوهش هستند که مختصات خانواده در هر یک بحث و بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


Ø     احمدی، وکیل، وحید قاسمی و شهلا کاظمی‌پور، 1391. «بررسی نقش گذار جمعیتی در تغییرات جامعه‌شناختی»، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، سال دهم، ش 1.

Ø     اعزازی، شهلا، 1376. جامعه‌شناسی خانواده، تهران، روشنگران و مطالعات زنان.

Ø     آزاد ارمکی، تقی و مصطفی ظهیری نیا، 1389. «بررسی سنخ‌های ارزشی و تغییرات فرهنگی در خانواده»، خانواده‌پژوهی، سال ششم، ش23.

Ø     بابایی، عباس، ۱۳۹۴. «ضرورت آینده‌پژوهی در موضوع سبک ایرانی اسلامی»، همایش ملی سبک زندگی، نظم و امنیت، زنجان، دانشگاه زنجان.

Ø     برناردز، جان، 1384. درآمدی به مطالعات خانواده، ترجمه حسین قاضیان، تهران، نشر نی.

Ø      بستان، حسین، 1383. اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

Ø     حاجیانی، ابراهیم و آزیتا اخلاقی، 1389. «آینده‌نگری تحولات ساختاری خانواده»، همایش ملی آینده‌پژوهی مسائل خانواده در ایران، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.

Ø     خالدی، مهرنوش، 1392. سبک‌های نوین زندگی خانوادگی در ایران، همایش تحولات سبک زندگی در ایران، مرکز تحقیقات استراتژیک و معاونت امور اجتماعی فرهنگی شهرداری تهران.

Ø     کارگر، رحیم، 1395. سیاست‌های فرهنگی تحکیم خانواده در ایران با رویکرد آینده‌پژوهی، رسالۀ دکتری در رشته سیاست‌گذاری فرهنگی، قم، دانشگاه باقرالعلوم.

Ø     کاظمی‌پور ، شهلا.  مصاحبه‌ی خبرگزاری بین المللی شفقنا ، 19/9/1393.

Ø     کرامت زاده، عبدالمجید، 1389. اصول سناریونویسی نظامی: طراحی سناریو با رویکرد نظامی، تهران، ﻣﺆﺳﺴﻪ آﻣﻮزﺷﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﻓﺎﻋﯽ.

Ø     کرامت زاده، عبدالمجید، 1395. طراحی الگویی برای توسعۀ راهبرد بر مبنای سناریونگاری در شرایط عدم قطعیت، رساله‌ی دکترای آینده‌پژوهی، قزوین، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).

Ø     فاضل قانع، حمید، 1388. آینده پژوهی و جامعه مطلوب اسلامی ، مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، ش1.

Ø     قاسمی، سجاد، 1396. آینده‌پژوهی مدیریت تحولات فرهنگی ایران در افق ده ساله با تأکید بر نهاد خانواده، رسالۀ دکتری در رشته مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.

Ø     مهدوی کنی، محمد سعید، 1384. دین و سبک زندگی، رساله‌ی دکترای معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، تهران، دانشگاه امام صادق.

Ø     مهدوی کنی، محمد سعید، 1386. مفهوم سبک زندگی و گسترۀ آن در علوم اجتماعی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شمارۀ 1، صص 199-230.

Ø Abbasi-Shavazi, M. J., & P. McDonald (2007) Family Change in Iran: Religion, Revolution, and the State , in: Jayakody R, Thornton A, Axinn W (Eds), International Family Change: Ideational Perspectives. Taylor and Francis Group, LLC, Boca Raton, FL, 177-198.

Ø Bernhard Riederer, Monika Mynarska, Maria Winkler-Dworak, Thomas Fent, Bernhard Rengs and Dimiter Philipov (2017), Futures of families in times of multifaceted societal changes: a foresight approach, a project funded by European Union's Seventh Framework in Vienna Institute of Demography.

Ø Chermack, Thomas. (2006), “Process Level Scenario Planning”, Academy of Strategic Management Journal, Vol 5.

Ø Dubin, R. (1976). Theory building in applied areas. In M. D. Dunnette (Ed.), Handbook of industrial and organizational psychology. Chicago: Rand McNally.

Ø Dubin, R. (1978). Theory building (Rev Ed.). New York: The Free Press, MacMillan.

Ø Godet, M., Roubelat, F. (1996), “Creating the Future: The Use and Misuse of Scenarios”, Long Range Planning, 29(2).

Ø Lombardo, Tom, (2006); "Thinking Ahead: The Value of Future Consciousness", Futurist, January-February, pp 45-50.

Ø OECD (2008), the Future of Families to 2030, projections, policy challenges and policy options, A Synthesis Report, Paris.

Ø Ratcliffe, J. (2002), Scenario Planning: An Evaluation of Practice, Futures Research Quarterly, winter, 2002.

Ø Schwartz, P. and Ogilvy, J. (2004), Plotting your Scenarios: An Introduction to the Art and Process of Scenario Planning, Global Business Network.

Ø Von Reibnitz, Ute, H. (1988), Scenario Techniques, Hamburg.

Ø Wack, P. (1985). Scenarios: Shooting the rapids. Harvard Business Review, you use? Long Range Planning 20 (4) 21-29.