چالش های روزمره زندگی زنان حاشیه‌نشین شهر تهران: مطالعه‌ ی کیفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مطالعات زنان و خانواده، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا

2 مطالعات زنان- گرایش حقوق زن در اسلام، دانشگاه الزهرا و مرکز تحقیقات علوم اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله، تهران، ایران

3 علوم اجتماعی، علوم اجتماعی و اقتصادی، الزهرا، تهران، ایران

4 گروه مطالعات زنان، دانشگده علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا

5 علوم اعصاب، مرکز تحقیقات علوم اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله و بنیاد کرامت رضوی، تهران، ایران

چکیده

مطالعه حاضر با هدف درکِ تفسیر زنان از زندگی حاشیه‌نشینی و تجربه‌ی زندگی روزمره آنان در مناطق حاشیه‌ی شهر تهران (منطقه 19) صورت گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر روش کیفی به شیوه‌ی پدیدارشناسی و تکنیک گردآوری داده‌ها «مصاحبه نیمه‌ساختاریافته» و «مشاهدات میدانی مشارکتی و غیر مشارکتی» بوده است. به منظور دستیابی به اهداف تحقیق 14 نفر از زنان 14- 60 ساله‌ی ساکن کوره‌های آجرپزی، که حداقل مدت سکونت آنها در این منطقه 5 سال بوده است، به شیوه‌ی هدفمند انتخاب شده‌اند. مصاحبه‌ها تا رسیدن به اشباع داده‌ها ادامه یافته‌اند. به منظور تحلیل داده‌ها و استخراج مفاهیم و مضامین از داده‌های خام، از کدگذاری باز، محوری و گزینشی استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که سبک زندگی خاص زنان حاشیه‌نشین، شبکه‌های درهم‌تنیده همسایگی زنان، باقی ماندن زنان در دور فقر و محرومیت و زندگی شبه‌شهری زنان حاشیه‌نشین به گونه‌ای است که در نهایت منجر به ساختن و برجسته-سازی فرهنگ حاشیه‌نشینی شده است. هم‌چنین نتایج بیانگر آن است که زندگی حاشیه‌ای چالش‌ها و تبعات متعددی برای زنان و دختران به همراه دارد، از جمله: احساس ناامنی اجتماعی، عدم دسترسی به امکانات و فرصت‌های اجتماعی و عدم ثبات و زندگی موقتی.

کلیدواژه‌ها


  • ×     اسماعیلی، رضا و مهدی امیدی، (1391). «بررسی تجربه حاشیه­نشینی از دیدگاه حاشیه­نشینان: یک مطالعه پدیدار شناسانه»، مطالعات شهری، سال 2، ش 3.

    ×     آقابخشی، حبیب­الله و همکاران، (1382). مجموعه مقالات حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی، (مقاله شیخی، محمد: سکونتگاههای خودرو؛ گذار از حاشیه­نشینی به الگویی از سکونتگاه پیرامون کلان شهرهای ایران)، تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.

    ×     آقایی، هادی، (1395). حاشیه­نشینی و امنیت اجتماعی، تهران: سخنوران.

    ×     امامی سیگارودی، عبدالحسین و همکاران، (1391). «روش­شناسی تحقیق کیفی: پدیدار شناسی»، پرستاری و مامایی جامع نگر، سال22، ش 68.

    ×     بهمنی، سجاد و همکاران، (1397) «مرور نظام­مند مطالعات انجام شده در زمینه حاشیه نشینی (1375 تا 1396)»، رفاه اجتماعی، سال 18، ش ۷.

    ×     بیات، بهرام، (1394) «تحلیل آسیب­ها و جرایم مناطق حاشیه­نشینی شهر تهران»، مطالعات امنیت اجتماعی، دوره 6، ش ۴۳.

    ×     پوراحمد، احمد و همکاران، (1392). «حاشیه­نشینی به عنوان چالشی در توسعه پایدار شهری»، نخستین همایش ملی مدیریت یکپارچه شهری و نقش آن در توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سنندج.

    ×     چمبرز، ریچارد، (1377). توسعه روستایی و اولویت بخشی به فقرا، ترجمه­ی مصطفی ازکیا، تهران: دانشگاه تهران.

    ×     خاکپور، براتعلی، (1394). «سرمایه اجتماعی، توانمندسازی زنان حاشیه­نشین و بازار کار شهری مطالعه موردی: جامعه زنان محلات اسکان غیر رسمی تبریز»، جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال 2، ش ۱.

    ×     خلیلوند، کلثوم، (1390). حاشیه­نشینی و فرآیند شکل­گیری آن در ایران، ایلام: جوهر حیات.

    ×  رابینگتن، ارل و واینبرگ، مارتین، (1395)، بررسی رویکردهای نظری هفتگانه در بررسی مسائل اجتماعی، ترجمه­ی رحمت­اله صدیق سروستانی، تهران: دانشگاه تهران.

    ×     رضایی، میثم و همکاران، (1395). «ارزیابی و تحلیل ابعاد اجتماعی حاشیه­نشینی در کلان­شهرها (مطالعه موردی: محلات حاشیه نشین شیراز»، جغرافیایی سرزمین، دوره 13، شماره 52.

    ×     زنجانی، حبیب­الله (1371)، مهاجرت، تهران: سمت.

    ×     شیخی، محمد (1382) ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎه ﻫﺎی ﺧﻮدرو، ﮔﺬر از ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﻪ اﻟﮕﻮﯾﯽ از ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎه ﻫﺎی ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﮐﻼن ﺷﻬﺮ ﻫﺎی اﯾﺮان، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﺸﯿﻨﯽ و اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮ رﺳﻤﯽ، داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ و ﺗﻮاﻧﺒﺨﺸﯽ.

    ×     صادقی فسایی ، سهیلا، زینب جهاندار لاشکی و عبدالحسین کلانتری ، 1399. « واکاوی اعتیاد مردان متأهل در یک مطالعه­ی کیفی »، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، د22 ، ش 87.

    ×     عنبری، موسی و سارا بقایی، (1393). «ارتباط فرهنگ فقر و آسیب گرایی زنان حاشیه نشین شهری (مورد مطالعه: منطقه دیزج شهر همدان)»، توسعه روستایی، دوره 6، ش 2.

    ×     قاسمی اردهایی، علی و رضا نوبخت، (1394). «حاشیه­نشینی و احساس امنیّت، مطالعه جوانان حاشیه­نشین شهر تبریز»، فصلنامه جمعیّت، سال 22، ش 91 و 92.

    ×     قزوینه، ژیلا و سیدغلامرضا حسینی، (۱۳۹۶). «پیامدهای اجتماعی عدم توسعه شهری بر خانواده­های محلّات حاشیه­نشین (مطالعه موردی زنان محله حکمت آباد کرمانشاه)»، سومین کنفرانس بین­المللی روانشناسی جامعه­شناسی علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، شیراز: موسسه عالی علوم و فناوری خوارزمی.

    ×     کارگر، بهمن، (1390). شهر، حاشیه و امنیت اجتماعی، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

    ×  محمدپور، احمد، (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش: مراحل و رویه­های عملی در روش­شناسی کیفی، تهران: جامعه­شناسان.

    ×     محمودیان، حسین و همکاران، (1388). «زنان مهاجر تحصیل­کرده در تهران»، زن در توسعه و سیاست، دوره 7، ش 4.

    ×     مور، استفن، (۱۳۷۶). دیباچه­ای بر جامعه­شناسی، ترجمه­ی مرتضی ثاقب­فر، تهران: ققنوس.

    ×     مؤمنی­راد و همکاران، (1392). «تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج»، اندازه­گیری تربیتی، سال 4، ش 14.

    ×     نقدی، اسداله و صادق زارع، (1389). «مدیریت مسائل اجتماعی: مطالعه تطبیقی مسائل زنان حاشیه­نشین به منظور مدیریت آسیب های اجتماعی، فصلنامه مطالعاتمدیریتانتظامی، سال ششم، شماره 4.

    ×     ________________  (1390). «الگوی زیست حاشیه، تهدیدی برای توسعه و سلامت پایدار شهری»، مطالعات شهری، سال 1، ش 1.

    ×     _________________ (1392). «مطالعه نگرش­ها و رفتارهای اجتماعی - فرهنگی زنان حاشیه نشین (مورد مطالعه: شهرک سعدی شیراز)»،  مطالعات جامعه­شناختی شهری (مطالعات شهری)، دوره 3، ش 9.

    ×     واعظ زاده، ساجده و علی اباسه، (1395) «زنان حاشیه­نشین و بازتولید خشونت در روابط اجتماعی»، همایش بین­المللی زنان و زندگی شهری، تهران، شهرداری تهران.

    ×     هادی­زاده بزاز، مریم، (1384). حاشیه­نشینی و راهکارهای ساماندهی آن در جهان، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد..