داوری قراردادی در حقوق خانواده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

سیاست کلی نظام حقوقی ج.ا. ایران تشویق به داوری و نهادینه‌سازی آن است. داوری در نظام حقوقی ایران کارکرد دوگانه دارد؛ در قانون آیین دادرسی مدنی، داوری مبنای قراردادی دارد و نهادی شبه‌قضایی است. این نهاد می‌تواند در عرض محاکم قضایی به حل و فصل دعاوی بپردازد. در حالی که داوری در قانون حمایت خانواده یک الزام قانونی در دعوای طلاق غیرتوافقی و نهادی غیرقضایی است و هدف آن صرفاً ایجاد صلح و سازش می‌باشد. به همین دلیل، داوری قراردادی از ظرفیت بیشتری برای حل و فصل دعاوی از جمله دعاوی خانواده برخوردار است. بررسی‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهد که داوری در قانون حمایت خانواده بسیار کم‌فایده و نقش آن در حل مسایل خانواده ناچیز است. بر این اساس، بهتر است از ظرفیت داوری قراردادی در حقوق خانواده استفاده شود. از طریق داوری قراردادی، زوجین به اختیار خود ملتزم می‌شوند که مسایل میان خود را از طریق داور توافقی حل و فصل نمایند و از مراجعه به دادگاه خودداری کنند. با وجود قرارداد داوری، زوجین حق دادخواهی در محاکم قضایی را از خود سلب کرده و جز با توافق نمی‌توانند موضوع داوری را در دادگاه مطرح نمایند. هرچند داوری قراردادی مسأله جدیدی نیست، ولی استفاده از این راهکار فقهی- حقوقی برای حل و فصل دعاوی خانواده، ایده جدیدی است که در این پژوهش بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم.
  • ابوترابی، سیف‌الله، (1398).

(https://www.entekhab.ir).

  • اسدی حلّى، احمدبن محمد، (1470ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: اسلامى.
  • انصاری دزفولى، مرتضى­بن محمد، (1415ق). کتاب المکاسب، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  • ابن البراج طرابلسى، قاضى عبدالعزیز، (1406ق)، المهذب، قم: اسلامى.
  • بجنوردى، سیدحسن، (1419ق). القواعد الفقهیة، قم: الهادی.
  • بحرانی، یوسف­بن­احمد، (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: اسلامی.
  • جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1372). ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
  • _________، (1375). دانشنامه حقوقی، تهران: گنج دانش.
  • حرّ عاملى، محمدبن حسن، (1409ق). وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • حلّى (محقق)، جعفربن حسن، (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
  • دهخدا، علی اکبر، (1377). لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران (مؤسسه لغت نامه دهخدا).
  • راغب اصفهانى، حسین­بن محمد، (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، لبنان – سوریه: دارالعلم - الدار الشامیة.
  • سبزوارى، سیدعبدالأعلى، (1413ق). مهذّب­الأحکام، قم: المنار.
  • شمس، عبدالله، (1382). «موافقت‌نامه داوری و صلاحیت دادگاه»، تحقیقات حقوقی، ش 37.
  • صدوق، محمدبن علی­بن بابویه قمی، (1404ق). من لایحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: اسلامی.
  • طوسی، محمدبن حسن، (1380).  المبسوط فی فقة الامامیة، تهران: المکتبة المرتضویة.
  • ____________،  (1364). تهذیب الاحکام، تحقیق سیدحسن موسوی خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • ____________،(1390ق).الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  • عاملی (شهید ثانی)، زین­الدین­بن­علی، (1413ق). مسالک­الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم: المعارف الإسلامیة.
  • علیدوست، ابوالقاسم، (1395 (الف))، ادله عام قرآنی فقه و حقوق قراردادها، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • ____________، (1395 (ب)، ادله عام روایی فقه و حقوق قراردادها، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • غروی نائینى، میرزا محمد حسین، (1413ق). المکاسب و البیع، قم: اسلامى.
  • فاطمی شریعت­پناهی، کاظم، (1356). آیین دادرسی مدنی، تهران: مدرسه عالی قضایی و اداری وابسته به دانشگاه تهران.
  • فلاح‌زاده ابرقویی، محمدحسین، (1426ق). منتخب مناسک حج (مسائل مبتلابه زائران)، قم: مشعر.
  • کاتوزیان، ناصر، (1373). اعتبار امر قضاوت شده در دعوای مدنی، تهران: کانون وکلای دادگستری مرکز.
  • _________، (1374). قواعد عمومی قراردادها، تهران:  شرکت سهامی انتشار.
  • __________، (1371). حقوق مدنی خانواده، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کلینی، محمد­بن یعقوب، (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  • متین دفتری، احمد، (1378). آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، تهران.
  • مدنی، سید جلال­الدین، (1372). آیین دادرسی، تهران: گنج دانش.
  • موسوی الخمینى، سید روح اللّه، تحریر الوسیلة، قم: دارالعلم، بی­تا.
  • ________، (1380). مناسک حج، قم: مشعر.
  • موسوی عاملى، محمدبن على، (1411ق). نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام، قم: اسلامى.
  • نراقى، مولى احمد، (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
  • نورى، میرزا حسین، (1408ق). مستدرک­الوسائل و مستنبط­المسائل، بیروت: آل­البیت علیهم السلام.
  • واحدی، قدرت‌الله. بایسته­های آیین دادرسی مدنی، تهران: میزان، بی­تا.
  • هدایت‌نیا، فرج‌الله، (1387). داوری در حقوق خانواده، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • _____________، (1392). عناوین ثانوی و حقوق خانواده، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • _____________، (1393). «ماهیت داوری در دعاوی خانواده»، قرآن، فقه و حقوق اسلامی.