مرور سیستماتیک مطالعات کاهش باروری در دو دهه‌ی اخیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه یزد

چکیده

در دهه‌های اخیر، ایران کاهش باروری چشمگیری را تجربه کرده است. کاهش شدید باروری در ایران، توجه بسیاری از کارشناسان را به خود جلب کرده و مطالعات و تحقیقات زیادی در این حوزه انجام شده است. این مقاله مروری بر تحقیقات انجام شده در زمینه‌ی کاهش باروری در دو دهه‌ی منتهی به سال 1390 است. هدف، ترکیب نتایج تحقیقات کاهش باروری، برای دست‌یابی به یک تحلیل کلان و یکپارچه از نتایج تحقیقات انجام شده، است. این مقاله، یافته‌های 50 عنوان پژوهش، که با معیارهای چندگانه غربال و انتخاب شده‌اند، را مرور کرده است. در این مرور، سیمای تحقیقات در قالب چهار مؤلفه (بازه­ی زمانی، جنس پژوهشگر، نوع مأخذ و حوزه­ی تخصصی مؤلفان) و روش‌شناسی آنها در قالب سه مؤلفه (روش تحقیق، جامعه­ی آماری و حجم نمونه) و یافته‌های تحقیقات با عنوان پرتکرارترین عوامل تعیین کننده­ی کاهش باروری در ایران آمده است. نتایج نشان می‌دهد، نظریه­ی گذار جمعیتی عمده‌ترین مبحث نظری در طول چند دهه‌ی مطالعات جمعیت شناختی ایران است. در این مطالعات، تبیین کاهش شدید باروری ایران بیشتر از طریق مؤلفه‌های ساختاری مطالعه شده است. همچنین مرور این مطالعات نشان می‌دهد، بیشتر آنها با حجم نمونه‌ی کوچک و جامعه‌ی آماری متفاوت، مسیر واحد و مشترکی را طی کرده و به نتایج تقریباً یکسانی رسیده‌اند. لذا، تغییر جامعه‌ی آماری یا نمونه و تکرار تعیین کننده های ساختاری کاهش باروری در تحقیقات متعدد به دانش‌افزایی در این زمینه نمی‌انجامد. 

کلیدواژه‌ها


  • × آشفته تهرانی، امیر 1368. جامعه‌شناسی و آینده‌نگری جمعیت ایران، اصفهان، جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان.

    × آقایاری هیر، توکل و هوشنگ مهریار. «برآورد غیرمستقیم میزان سقط جنین عمدی کل با استفاده از مدل تعیین‌کننده‌های بلافصل باروری در ایران به تفکیک استان‌ها»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، دوره 2، ش3، (1386).

    × حسینی، حاتم. «بررسی رابطه قومیت و باروری در مناطق روستایی شهرستان قروه»، مجموعه مقالات سمینار مسائل جمعیتی ایران با تأکید بر جوانان، تهران، مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، (1384).

    × _____ 1381. درآمدی بر جمعیت‌شناسی اقتصادی - اجتماعی و تنظیم خانواده، همدان، دانشگاه بوعلی سینا.

    × رحیمی نژاد، کاظم. بررسی علل تمایل و عدم تمایل زنان به باروری در شهر تفت، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی)، (1373).

    × رشیدی، ابراهیم. «بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جمعیتی مؤثر بر باروری در شهر دهاقان استان اصفهان»، جمعیت، ش 33 و 34، (1379).

    × سلطانیان، علیرضا و همکاران. «بررسی نسبت افزایش فراوانی خانواده و برخی عوامل مرتبط با آن با استفاده از مدل رگرسیون لوجستیک چندگانه در بوشهر»، پیاورد سلامت، علوم پزشکی تهران، دوره 1، ش2، (1386).

    × سرایی، حسن 1390. جمعیت‌شناسی: مبانی و زمینه‌ها، تهران، سمت.

    × شهبازی، عباس 1377. «بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی مؤثر بر باروری شهرستان نهاوند»، جمعیت، ش 23 و 24، (1377).

    × شیری، طهمورث و سهیلا بیداریان 1388. «بررسی عوامل اقتصادی جمعیتی مؤثر بر باروری زنان 49-15 ساله شاغل در آموزش و پرورش منطقه 22 تهران»، پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، سال 3، ش 3، (1388).

    × ضیایی بیگدلی، محمدتقی، صمد کلانتری و محمدباقر علیزاده اقدم، 1385. «رابطه بین میزان باروری کل با توسعه اقتصادی و اجتماعی»، رفاه اجتماعی، سال 5، ش 21، (1385).

    × عباسی شوازی، محمدجلال و ملیحه علی‌مندگاری.« تأثیر ابعاد متفاوت استقلال زنان بر رفتار باروری آنها در ایران»، زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، دوره 8، ش 1، (1389).

    × عباسی شوازی، محمدجلال و زهره خواجه صالحی. «سنجش تأثیر استقلال، مشارکت اجتماعی و تحصیلات زنان بر تمایل به فرزندآوری (مطالعه موردی شهر سیرجان)»، زن در توسعه و سیاست، دوره 11، ش 1، (1392).

    × عباسی شوازی، محمدجلال و عباس عسکری ندوشن. «تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران (مطالعه موردی استان یزد)»، نامه علوم اجتماعی، ش 25، (1384).

    × عباسی شوازی، محمدجلال، میمنت حسینی چاوشی و زینب کاوه فیروز. «بررسی دیدگاه زنان در مورد رفتارهای باروری در استان یزد با استفاده از روش‌های کیفی»، نامه علوم اجتماعی، ش 20، (1381).

    × عباسی شوازی، محمدجلال، میمنت حسینی چاوشی، پیتر مک دونالد و بهرام دلاور. «تحولات باروری در ایران شواهدی از چهار استان منتخب»، معاونت سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دفتر سلامت خانواده و جمعیت، (1383).

    × عباسی شوازی، محمدجلال و حجیه بی­بی رازقی نصرآباد. «الگوها و عوامل مؤثر بر فاصله ازدواج تا اولین تولد در ایران»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی، سال 5، ش 9، (1389).

    × عباسی شوازی، محمدجلال. «همگرایی رفتارهای باروری در ایران: میزان، روند و الگوی سنی باروری در استان‌های کشور در سال‌های 1351 و 1357»، نامه علوم اجتماعی، ش 18، (1380).

    × عبداللهیان، حمید و مریم فلاح. «تحلیل کیفی سقط جنین‌های ارادی و پدیدارشناسی تجربه زیسته زنان: برخی مطالعات موردی درباره زنان ساکن تهران»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال 3، ش 5، (1387).

    × عرفانی، امیر 1388. «پیمایش باروری شهر تهران: میزان‌ها، روندها، تعیین‌کننده‌ها و چالش‌های باروری، تنظیم خانواده و سقط جنین»، مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.

    × عرفانی، امیر و شهلا کاظمی­پور. «میزان‌ها و عوامل مرتبط با سقط جنین عمدی در شهر تهران»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال 4، ش 8، (1388).

    × عنایت، حلیمه، مجید موحد و محبوبه مهرابی. «مطالعه‌ رفتار و نگرش باروری دو نسل مادران و دختران و عوامل فرهنگی مرتبط با آن: مطالعه شهرهای گراش و اوز در استان فارس»، جامعه­شناسی جوانان، دوره 1، ش 1، (1390).

    × فروتن، یعقوب. «زمینه­های فرهنگی تحولات جمعیت­شناختی با اشاراتی به انتقال باروری در ایران»، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال 5، ش 14، (1388).

    × قدرتی، حسین، علی­یار احمدی، مریم مختاری و حسین افراسیابی. «تحلیل سرمایه­ اجتماعی و باروری زنان در مناطق شهری سبزوار»، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال 1، ش 4، (1390).

    × کاظمی­پور 1385. «تحولات اخیر و آینده وضعیت اشتغال و بیکاری در ایران با تأکید بر وضعیت اشتغال زنان»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال 1، ش 1، (1385).

    × کاظمی‌پور، شهلا و محمود مشفق. «تحلیل الگوهای سالمندی در کشورهای منتخب جهان با استفاده از مدل تئوریک نظام ارزشی اینگلهارت»، چکیده مقالات ششمین همایش انجمن جمعیّت‌شناسی ایران، دانشگاه تهران، (1391).

    × کلانتری، صمد، سیداحمد خاتون آبادی و سعید اسداللهی. «بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر باروری زنان و نقش توسعه­ای آن در مناطق شهرستان گرمی در استان اردبیل»، جمعیت، ش 45 و 46، (1382).

    × کلانتری، صمد، رسول ربانی و رزیتا اکتایی. «بررسی عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تأثیرگذار بر میزان باروری با تأکید بر نقش تنظیم خانواده در شهر اصفهان»، فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد شوشتر، سال 1، پیش ­شماره اول، (1385).

    × کلانتری، صمد، محمد عباس­زاده، فاروق امین­مظفری و ندا راکعی بناب. «بررسی جامعه‌شناختی گرایش به فرزندآوری و برخی عوامل مرتبط با آن در جوانان متأهل شهر تبریز»، جامعه­شناسی کاربردی، دوره 21، ش1، (1389).

    × کنعانی، محمدامین 1385. «پیوند سنت و نوسازی در افزایش سن ازدواج: نمونه ایرانین ترکمن»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال 1، ش 1، (1385).

    × لوکاس، دیوید و پاول میر. درآمدی بر مطالعات جمعیتی، ترجمه­ی دکتر حسین محمودیان، تهران، دانشگاه تهران.

    × محسنی، رضاعلی، سیدرضا نقیب­السادات و آنیتا نامداری بیرگانی. «تحلیل باروری زنان؛ عوامل اجتماعی، اقتصادی و دموگرافیکی مؤثر بر آن»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش 34، (1389).

    × مطیع حق­شناس، نادر. «بررسی تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی بر رفتار باروری در ارومیه»، جمعیت، ش 45 و 46، (1382).

    × محمودی، محمدجواد و  محمود مشفق. «چالش‌ها و فرصت­های اقتصادی، اجتماعی ناشی از گذار جمعیتی با تأکید بر ایران»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی، سال 4، ش 7، (1388)

    × محمودیان، حسین 1382. «بررسی مشارکت زنان در نیروی کار در استان‌ها در سالهای 55، 65 و 75»، نامه علوم اجتماعی، ش 21، (1382).

    × محمودیان، حسین. «سن ازدواج در حال افزایش: بررسی عوامل پشتیبان»، نامه علوم اجتماعی، ش 24، (1383).

    × محمودیان، حسین و مرجان رشوند. «مشارکت زنان در نیروی کار در ایران: سطح، روند و عوامل اجتماعی و جمعیتی مرتبط»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال 6، ش 12، (1390).

    × محمودیان، حسین و رضا نوبخت. «مذهب و باروری: تحلیل رفتار باروری گروه‌های مذهبی سنی و شیعه شهر گله‌دار استان فارس»، مسائل اجتماعی ایران، سال 1، ش 1، (1389).

    × منصوریان، محمدکریم و اعظم خوشنویس. «ترجیحات جنسی و گرایش زنان همسردار به رفتار باروری: مطالعه موردی شهر تهران»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 24، ش 2، (1385).

    × میرزایی، محمد 1384. جمعیت و توسعه با تأکید بر ایران، تهران، مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.         

    × نقیب­السادات، سیدرضا، امیرعلی درستی و سید ساره خلیلی­نژاد. «بررسی نقش عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی به نگرش زنان نسبت به باروری»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش 36، (1389).

    × ویکس، جان 1385. جمعیت، مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، ترجمه­ی الهه میرزایی، تهران، مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.

    × یعقوبی نیا، فریبا، مهدی فرجی شوی و سعیده یعقوبی. «بررسی عوامل مرتبط با مشارکت دبیران مرد زاهدان در استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری»، پژوهش پرستاری، دوره 6، ش 23، (1390).

     

    • Aghajanian, Akbar, “A new direction in population policy and family planning in the Islamic Republic of Iran”, Asia-Pacific population journal / United Nations 10(1), (1995)
    • Abbasi-Shavazi, mj & p McDonald & M Hossein Chavoshi, “the Iranian Fertility Decline, 1981-1999: An Application of the Synthetic Parity Progression Ratio Method”, Population, vol. 61, No. 5-6, (2006).
    • Abbasi-shavazi, Mohammad Jalal & Meimanat Hosseini-Chavoshi (2009) The Fertility Transition in Iran: Revolution and Reproduction, Springer.
    • Bongaarts, j (1983) Fertility, Biology and Behavior, Academic Press, Inc.London Ltd.
    • Eberstadt, Nicholas, Shah, Apoorva (2012) Fertility Decline in the Muslim World, http://www.hoover.org.
    • Hosseini-Chavoshi, Meimanat & Mohammad Jalal Abbasi-shavazi (2012) Demographic Transition in Iran: Changes and Challenges, Population Dynamics in Muslim Countries, H. Groth and A. Sousa-Poza.
    • Hemingway, Pippa & Brereton, Nic (2009) what is a systematic review? Supported by sanofi-aventis, www.whatisseries.co.uk
    • Macdonald, Peter. “Gender eoulity ‘Social institution and The Future of fertility”, Journal of population research, (2000).
    • Mansoorian , M.K.(1995), “Analysis of Relative Risks of Early Births in Iran Before and After the Islamic Revolution”, in Journal of Social sciences and Humanities, Vol,11, Nos. 182 Fall & Spring 1995-1996.
    • Smith, Dick (2011) Population Crisis: The Dangers of Unsustainable Growth for Australia.
    • Tabibian, M, et al. “Socio-Economic Factors and Provincial Differences in Fertility in Iran”, Tehran: Institute for Research on Planning & Development, Working Paper No.16, (1997).