سالخوردگی جمعیت: یک مسئله‌ی اجتماعی جمعیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

چکیده

سالخوردگی جمعیت پدیده‌ای جدید در بسیاری از کشورهای جهان است، هر چند که بین مناطق مختلف جهان در این زمینه تفاوت‌هایی وجود دارد. به طوری که شدیدترین میزان کاهش باروری و سریع‌ترین نرخ‌های سالخوردگی جمعیت در کشورهای در حال توسعه در حال رخ دادن است. در ایران نیز کاهش چشمگیر نرخ باروری در دهه‌ی هفتاد و تداوم و تشدید آن در دهه‌ی هشتاد ترکیب سنی جمعیت را در آینده‌ی نزدیک سالخورده می‌کند. سرعت و شدت زیاد کاهش باروری در ایران با شیب تندتری از سایر کشورها مشاهده می‌شود. در ایران، در سال 1394 حدود 10 درصد جمعیت بالای 60 سال سن داشته‌اند. در 35 سال آینده یعنی سال 1429، درصد سالخوردگی جمعیت ایران به 33 درصد افزایش خواهد یافت. آنچه این روند را در ایران مسئله‌آمیز می‌کند، نبود یک سیاست جامع جمعیتی و سند سالمندی است. اکنون نیز در صورت بی‌توجهی و سهل‌انگاری و فقدان برنامه‌ریزی، در آینده‌ی نزدیک نیز با مشکلات انبوه جمعیت سالخوردگان به ویژه زنان مواجه خواهیم شد. در این مقاله تلاش می شـود پدیده ی سالخوردگی در ایران در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گیرد. در ادامه، برای درک صحیح و درست از نگرانی‌های موجود میان کارشناسان در خصوص سیاست‌گذاری و اجرای سیاست‌های جمعیتی، پس از مرور مهم‌ترین مطالعات انجام شده در زمینه‌ی سالخوردگی جمعیت، به ابعاد و شاخص های سالخوردگی جمعیت اشاره می‌شود.

کلیدواژه‌ها


  • ×      ترکاشوند و حسینی «گذار ساختار سنّی در ایران»، چکیده مقالات ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، دانشگاه تهران (1391).

    ×      سام آرام، عزت الله. «مسائل سالمندان در ایران: مطالعه‌ای در جمعیت‌شناسی سالمندان ایران»، علوم اجتماعی، ش 2-1، (1370).

    ×      سرایی، حسن1390. جمعیت‌شناسی: مبانی و زمینه‌ها، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.

    ×      زنجانی، حبیب اله. «پیامد کنترل شدید جمعیّت، سالخوردگی است»،  شرق، ش 1160، (23 دی ماه 1389).

    ×      حسینی، حاتم. «سالخوردگی جمعیّت یا باروری پایین؛ مسأله‌ جمعیّتی ایران کدام است؟»، همایش ملّی سالمندی؛ ابعاد و چالش‌های آینده، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آشتیان، (1393).

    ×      حسینی، حاتم و بلال و بگی، (1391) «تغییرات ساختار سنی و خلأ سیاست‌گذاری جمعیتی در ایران»، چکیده مقالات ششمین همایش انجمن جمعیّت‌شناسی ایران، دانشگاه تهران (1391).

    ×      قاضی طباطبایی، محمود و مجید کوششی. «شبکه‌های حمایت اجتماعی، ترتیبات زندگی و سلامت سالمندان در بستر گذار جمعیتی: مطالعه در شهر تهران»، جمعیت و توسعه در ایران، گردآورنده رسول صادقی، تهران، مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه (1388).

    ×      قاضی طباطبایی، محمود، محمد میرزایی و مجید کوششی «نابرابری­های جنسیتی در زندگی خانوادگی سالمندان تهرانی (طرح یک مسأله­ فرهنگی)»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ش 11، (1387).

    ×      کاوه فیروز، زینب و محمد میرزایی. «بررسی ابعاد سلامت سالمندان با تأکید بر متغیّرهای جمعیّتی»، ششمین همایش انجمن جمعیّت‌شناسی ایران، (1391).

    ×      کاراداک، ونسان 1391 جامعه‌شناسی پیری و پیرشدگی، ترجمه‌ی سوسن کباری، تهران، جامعه‌شناسان.

    ×      کاظمی پور، شهلا 1388. مبانی جمعیت شناسی، تهران، مرکز مطالعات و پژوهشهای جمعیتی.

    ×      گیدنز، آنتونی 1376. جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی منوچهر صبوری، تهران، نی.

    ×      مسکوب، محمود. «بحران سالخوردگی در کشورهای کمتر توسعه یافته: مصرف یا تولید؟»، ترجمه‌ی میترا آذرهوش، ‌ تأمین اجتماعی، سال 4، ش‌۱۱، (1381).

    ×      مشفق، محمود و محمد میرزایی. «انتقال سنی در ایران: تحولات سنی جمعیت و سیاست‌گذاری‌های اجتماعی جمعیتی»، جمعیت، ش 72/71، (1389).

    ×      میرزائی، محمد و مهری شمس قهفرخی. «جمعیت‌شناسی سالمندان در ایران بر اساس سرشماری‌های 1335-1385»، سالمند، سال 2، ش 5، (1386).

    ×      میرزایی، محمد و محمد جلال عباسی شوازی، (1383). گزارش ده سال فعالیت جمهوری اسلامی ایران در خصوص اهداف کنفرانس بین المللی جمعیت و توسعه.

    ×      مهریار، هوشنگ، کاظمی پور، شهلا، مشفق، محمود، حق شناس، نادر «بررسی ابعاد سالخوردگی جمعیت و زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی آن در ایران: گفتگوی سیاستی»، جمعیت و توسعه در ایران، گردآورنده رسول صادقی، تهران، مرکز مطالعات و پژوهشهای جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، (1388).

    • Arshad, Md & Ahmad Bhat, Shoiab .“Global Ageing Trends: A Sociological Perspective”, International Journal of Current Research and Academic Review, ISSN: 2347-3215 Volume 1, Number 4, (2013)
    • Coulmas, Florian.2007. Population decline and ageing in Japan: the social consequences, Library of Congress Cataloging in Publication Data.
    • David Swanson, Jacob S. Siegel, Henry S. Shryock the, Methods and Materials of Demography, Elsevier Academic Press, 2004 - Business & Economics.
    • Gavrilov L. A., Heuveline P.(2003) “Aging of Population.”In: Paul Demeny and Geoffrey McNicoll (Eds.), The Encyclopedia of Population. New York, Macmillan Reference USA.
    • Gavrilova, S. Natalia & Gavrilov, A. Leonid (2009) Rapidly Aging Populations: Russia/Eastern Europe, Uhlenberg (ed.), International Handbook of Population Aging, Springer Science+Business Media B.V.
    • Goldstein, Joshua R.  2009. How Populations Age , International Handbook of Population Aging Volume 1 of the series International Handbooks of Population, Springer, Uhlenberg, Peter(EDITORS ). 
    • Lee RD. “the demographic transition: Three centuries of fundamental change” J Econ perspect 17(4), (2003).
    • Banister, Judith, David E. Bloom, & Larry Rosenberg, 2010. Population Aging and Economic Growth in China.
    • Shaw, Frank. “Is the ageing Population the Problem it is made out to be?”, Foresight, 4(3), (2002).
    • Shryock Henry S&. Siegel Jacob S.(1971)The Methods and Materials of Demography, Washington D.C: U.S. Bureau of the Census.
    • Sanderson WC, Scherbov S (2015) “Faster Increases in Human Life Expectancy Could Lead to Slower Population Aging”. PLoS ONE 10(4): e0121922. doi:10.1371/journal. Pone.
    • Siegel, Jacob S (1976) Demographic aspects of aging and the older population in the United States, United States. Bureau of the Census.
    • Suntoo, R. (2012) Population Ageing and the Theory of Demographic, Transition: The Case of Mauritius, UNIVERSITY OF MAURITIUS RESEARCH JOURNAL.
    • Volume 18 – 2012, University of Mauritius, Réduit, Mauritius.
    • UNDPA,World Population Ageing: 1950-2050, 2002.
    • United Nations Population Fund (UNFPA), Ageing in the Twenty-First Century:
    • A Celebration and A Challenge 2012.
    • United Nations, World Population Prospects: The 2008 Revision. 2009.
    • World Population Prospects (The 2015 Revision),ttp://esa.un.org/unpd/wpp/index.htm.
    • -https://esa.un.org/unpd/wpp/Download/Standard/Population/ P2015_DB02_Populations_Broad Age Groups-2.xlsx-Excel.
    • United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2013). World Population Ageing 2013. ST/ESA/SER.A/348.
    • United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2009). World Population Ageing 2009. ST/ESA/SER.A.
    • .WHO (2015) Definition of an older or elderly person http://www.who.int/healthinfo/survey/ageingdefnolder/en/
    • WHO, 2015, “World report on ageing and health” Geneva, Switzerland.
    • WHO(2016) Definition of an older or elderly person.