پژوهشی پیرامون ماده 1103 قانون مدنی «تکلیف زوجین نسبت به حسن معاشرت با یکدیگر»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی و مدیر گروه معارف اسلامی موسسه آموزش عالی تابران

2 دانشجوی دکترای فقه و حقوق دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

استحکام و قوام هر خانواده ای در درجه ی اوّل منوط به وجود حسن خلق و معاشرت نیکو در روابط بین زوجین است. این مطلب اگر چه به دلالت عقل ثابت است، اما ارشاد شرع نیز در این باره موجود بوده و پرده از زوایای گاه مبهم آن برداشته است. قانون گذار قانون مدنی نیز با الهام از منابع فقهی در ماده ی 1103 ق.م بر این امر تأکید ورزیده است. نوشتار حاضر پس از بررسی در مهم ترین منابع فقه (کتاب و سنت) و با برشمردن مصادیقی از معاشرت به معروف به این نتیجه رسیده است که از مفاهیم اجتماعی «وَ عاشِرُوهُنَّ باِلمَْعْرُوفِ» حسن معاشرت مذکور در آیه ی شریفه دوسویه بوده و عمل به آن بر هر یک از زوجین واجب است. همچنین موارد بیان شده در قرآن و روایات تمثیلی بوده و هر عملی که عقل آن را تأیید کند و عرف جامعه بر آن صحّه بگذارد نیز جزء مصادیق معاشرت به معروف است. از بعد حقوقی نیز دستور حسن معاشرت مندرج در ماده ی 1103 ق.م نمی تواند تنها یک دستور اخلاقی و بدون ضمانت اجرای قانونی باشد؛ بنابراین بایسته است قانون گذار با شناخت اصول اخلاقی و استخراج آنها از دل کتاب و سنت و عرف جامعه ی اسلامی و با تعیین معیارهای مناسب به وضع قوانین لازم همت گمارد.

کلیدواژه‌ها


×    قرآن کریم
×    آذربایجانی، مسعود و همکاران 1382. روان‌شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، قم، مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.
×    آلوسی، محمودبن عبدالله 1418. روح المعانی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
×    اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ، اﺳﻤﺎﻋﯿﻞﺑﻦ عمر 1417. ﺗﻔﺴﯿﺮاﻟﻘﺮآن اﻟﻌﻈﯿﻢ، ﺑﯿﺮوت، داراﻟﻤﻌﺮﻓﻪ.
×    اﻣﺎﻣﯽ، ﺳﯿﺪﺣﺴﻦ 1372. ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده، ﺗﻬﺮان، ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ اﺳﻼﻣﯿﻪ.
×    بهشتی، احمد 1377. خانواده در قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
×    ﺟﻌﻔﺮی ﻟﻨﮕﺮودی، ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ 1372. ﺣﻘﻮق ﺧﺎﻧﻮاده، ﺗﻬﺮان، ﮔﻨﺞ داﻧﺶ.
×    جوادی آملی، عبدالله 1389. تفسیر تسنیم، قم، اسراء.
×    ﺣﺎﺋﺮی ﺷﺎﻫﺒﺎغ، ﻋﻠﯽ 1376. ﺷﺮح ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ، ﺗﻬﺮان، ﮔﻨﺞ داﻧﺶ.
×    حرعاملی، ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ حسن 1404. وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ، ﻃﻬﺮان، ﻣﮑﺘﺒﻪ اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ.
×    حلّی (علامه)، حسن­بن یوسف 1413. مختلف الشیعه، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
×    داور، زﻫﺮا 1382. ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت از دﯾﺪﮔﺎه ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺗﻬـﺮان، ﺷـﻮرای ﻓﺮﻫﻨﮕﯽـاجتماعی زﻧﺎن.
×    دفتر همکاری حوزه و دانشگاه 1375. روان‌شناسی رشد، تهران، سمت.
×    ‏راغب اصفهانی، حسین­بن محمد 1412. مفردات الفاظ القرآن، سوریه، دارالعلم.
×    رﺷﯿﺪرﺿﺎ، ﻣﺤﻤﺪ 1995. ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﯾﻢ (ﺗﻔﺴﯿﺮاﻟﻤﻨﺎر)، ﺑﯿﺮوت، داراﻟﻤﻌﺮﻓﻪ.
×    زﺣﯿﻠﯽ، وهبه 1412. اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﻨﯿﺮ ﻓﯽ  اﻟﻌﻘﯿﺪه و اﻟﺸﺮﯾﻌﻪ و اﻟﻤﻨﻬﺞ، دﻣﺸﻖ، داراﻟﻔﮑﺮ.
×    زﻣﺨﺸﺮی، ﻣﺤﻤﻮدﺑﻦ ﻋﻤﺮ 1415. اﻟﮑﺸﺎف، ﻗﻢ، اﻟﺒﻼﻏﻪ.
×    ﺻﺒﺮی، ﻧﻮرﻣﺤﻤﺪ. «ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت زوﺟﯿﻦ»، دادﮔﺴﺘﺮ، ش15، (1383).
×    صفایی، حسین و اسدالله امامی 1391. مختصر حقوق خانواده، تهران، میزان.
×    ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ 1394ق. اﻟﻤﯿﺰان ﻓﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن، ﺗﻬﺮان، داراﻟﮑﺘﺐ اﻻﺳـﻼﻣﯿﻪ.
×    طبرسی، ﻓﻀﻞ­ﺑﻦ حسن 1410. ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن، ﺑﯿﺮوت، ﻣﺆﺳﺴﻪ اعلمی.
×    طوسی، ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ حسن 1387. المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران، المکتبه المرتضویه.
×    ـــــــــــ  1419.  اﻟﺘﺒﯿﺎن ﻓﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮاﻟﻘﺮآن، ﺑﯿﺮوت، داراﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﯽ.
×    عظیم زاده اردبیلی، فائزه. «مبانی حسن معاشرت در نظام حقوقی خانواده از منظر قرآن کریم»، فقه و حقوق خانواده، ش48، (بهار و تابستان 1387).
×    ﻓﺨﺮرازی، ﻣﺤﻤﻮدﺑﻦ ﻋﻤﺮ 1415. اﻟﺘﻔﺴﯿﺮاﻟﮑﺒﯿﺮ، ﺑﯿﺮوت، داراﻟﻔﮑﺮ.
×     قرائتی، محسن 1389. تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن.
×    قربان نیا، ناصر و معصومه حافظی. «بررسی اصل معاشرت به معروف در میان همسران از منظر قرآن کریم»، بانوان شیعه، ش20، (تابستان 1388).
×    ﻗﺮﻃﺒﯽ، اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ 1405. اﻟﺠﺎﻣﻊ ﻻﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن، ﺑﯿﺮوت، داراﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﯽ.
×    ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن، ﻧﺎﺻﺮ 1375. ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده، ﺗﻬﺮان، ﯾﻠﺪا.
×    ﻣﺠﻠﺴﯽ، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗر 1403. ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار، ﺑﯿﺮوت، دار اﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﯽ.
×    محقق داماد، سید مصطفى 1385. بررسى فقهى حقوق خانواده، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
×    مصطفوی، حسن 1360. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
×    مطهری، مرتضی 1369. نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا.
×    ﻣﮑﺎرم ﺷﯿﺮازی، ﻧﺎﺻﺮ 1376. ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ، ﺗﻬﺮان، دار اﻟﮑﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ.
×    ــــــــــــ 1424. کتاب النکاح، قم، مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
×    معلوف، لویس1382. المنجد، ترجمه­ی محمد بندر ریگی، تهران، ایران.
×    نجفى، محمدحسن 1404. جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
×    نعمتی پیرعلی، دل آرا، راحله کاردوانی و مهدی وکیلی. «ملازمه‌ی تکالیف زوجین و اخلاق مداری در خانواده در منابع اسلامی»، مطالعات راهبردی زنان، ش54، (زمستان 1390).
×    ﻫﺎﯾﺪا، ﺟﺎﻧﺖ ﺷﯿﺒﻠﯽ 1377. رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ زﻧﺎن، ﺗﺮﺟﻤـﻪ­ی ﺑﻬـﺰاد رﺣﻤﺘـﯽ، ﺗﻬـﺮان، ﻻدن.
×     ﻫﻮرﻧﯽ، ﮐﺎرن 1382. رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ زﻧﺎن، ﺗﺮﺟﻤﻪ­ی ﺳﻬﯿﻞ ﺳﻤﯽ، ﺗﻬﺮان، ﻗﻘﻨﻮس.