چالش‌های فقهی- حقوقی مراکز مشاوره دادگاه‌های خانواده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،قم،ایران

چکیده

سیاست تقنینی جمهوری اسلامی ایران، تأسیس و تقویت مشاوره‌های تخصصی است. بر این اساس، قانون حمایت خانواده قوه قضائیه را مکلف ساخت، مراکز مشاوره را در معیت دادگاه‌های خانواده ایجاد نماید. قانون همچنین ارجاع دعاوی طلاق توافقی به مراکز مشاوره را برای دادگاه الزامی شناخته است. فلسفه این الزام قانونی، تحکیم خانواده، پیشگیری از طلاق و ایجاد صلح و سازش است. افزون بر کارکرد اصلاحی، قانونگذار مأموریت‌های مهم دیگری مانند اظهار نظر کارشناسی پیرامون علت‌ها و ماهیت دعاوی خانواده، مددکاری اجتماعی و خدمات درمانی را بر عهده مراکز مشاوره خانواده قرار داده است. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی، مبانی فقهی الزام به مشاوره و همچنین، ظرفیت‌های ساختاری مراکز مشاوره در تحقق کارکردهای قانونی را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که الزام متقاضیان طلاق توافقی به مشاوره به صورت مطلق بر خلاف مصلحت و با موازین شرعی ناسازگار است. همچنین معلوم شد که شرایط علمی، تجربی و صلاحیت‌های اخلاقی کارشناسان مراکز مشاوره و همچنین ماهیت غیراختیاری مشاوره و غیرانتخابی کارشناسان با کارکردهای قانونی آن تناسب ندارد و به همین دلیل، مراکز مشاوره فاقد کارآیی لازم در تحقق اهداف قانونگذار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • قرآن کریم.
  • ابن فارس، احمد، (1404 ق). معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
  • ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، (1364). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق طاهر احمد الزاوی، محمود محمد طناحی، قم، انتشارات اسماعیلیان.
  • ابن‌شعبه حرانی، (1404 ق). حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول (ص)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی.
  • ابن‌منظور، محمد بن مکرم، (1414 ق). لسان العرب، بیروت، دارالفکر.
  • اراکى، محسن، (1425 ق). نظریة الحکم فی الإسلام، مجمع اندیشه اسلامى، قم، چ اول.
  • موسوی خمینی، سیدروح‌الله، (1378). صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • موسوی خمینی، سیدروح‌الله، (1370). صحیفه نور، سازمان فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران.
  • موسوى خمینى، سیدروح‌الله، (بی‌تا). تحریر الوسیلة، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چ اول.
  • موسوى خمینى، سیدروح‌الله، (1421 ق). کتاب البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، تهران، چ اول.
  • آخوند خراسانی، محمدکاظم، (1406 ق). حاشیة المکاسب، وزارت إرشاد إسلامی، چ اول.
  • آقا بخشی، علی (1379). فرهنگ علوم سیاسی، تهران، نشر چاپار.
  • آمدى، عبدالواحد بن محمد تمیمى، (1366). تصنیف غررالحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
  • بابایی، داریوش و انصاری، مسعود، (1395). بررسی و نقش مراکز مشاوره‌ی خانوادگی در حقوق ایران با لحاظ قانون جدید حمایت خانواده، فصلنامه مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، ش 4.
  • بجنوردى، سید محمدحسن، (1419 ق). القواعد الفقهیة، نشر الهادی‏، الطبعة الاولی، قم.
  • برقی، احمد بن محمد، (1370). المحاسن، تحقیق سید جلال‌الدین حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
  • تستری، سهل بن عبدالله، (1423 ق). تفسیر التستری، تحقیق محمد باسل، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  • تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد، (1366). تصنیف غررالحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چ اول.
  • جوادی آملی، عبدالله، (1378). ولایت‌فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت، تنظیم و ویرایش: حجت‌الاسلام محمد محرابی، مرکز نشر اسراء، چ اول، قم.
  • جوهری، اسماعیل بن حماد، (1407 ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، (1414 ق). وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث،
  • حکیم، سید محمدتقی، (1418 ق). الاصول العامّة للفقه المقارن، المجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام، الطبعة الثانیة، قم.
  • حلوانى، حسین بن محمد، (1408 ق). نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، قم، مدرسة الإمام المهدی (عج)، چ اول.
  • خاتم یزدی، سید عباس، (1378). فقه اهل بیت (ع)، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت (ع)، ش 20-19.
  • خوئی، سید محمدتقی، (1414 ق). الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود، دار المؤرخ العربی، الطبعة الاولی، بیروت.
  • دهخدا، علی‌اکبر، (1377). لغت‌نامه، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ دوم از دوره جدید، تهران.
  • دیلمى، حسن بن محمد، (1408 ق). أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چ اول.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412 ق). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالقلم.
  • زبیدی، سیدمحمدمرتضی حسینی، (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر.
  • سبزواری، سیدعبدالاعلی، (1413 ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، تحقیق مؤسسة المنار، قم، دفتر آیت الله سبزواری.
  • شریفی خضارتی، امیر، (1390). انحرافات جنسی، تهران، اندیشه عصر، چ دوم.
  • شکری، مجتبی، (1390). مسئولیت مدنی ناشی از مشاوره‌های زیان‌بار مشاوران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه پیام نور.
  • شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی، (1413 ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة...
  • شهید اول، محمد بن مکى عاملی، القواعد و الفوائد، کتاب‌فروشی مفید، قم، اول، بی‌تا.
  • صدر، سید محمد، (1420 ق). ماوراء الفقه، بیروت، دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع، چ اول.
  • طباطبائی حائرى، سیدمحمد مجاهد، (1296 ق). القواعد و الفوائد و الاجتهاد و التقلید (مفاتیح الأصول)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ اول.
  • طباطبائی، سید محمدحسین، (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم، نشر اسلامی.
  • طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم، (1409 ق). العروة الوثقی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  • طبرسی، فضل بن حسن، (1415 ق). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق عده‌ای از محققین، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
  • طبری، محمد بن جریر، (1412 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة.
  • طریحی، فخرالدین، (1375 ش). مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، تهران، المکتبة المرتضویة.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، (1413 ق). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، نشر اسلامی.
  • غزالى، محمد ابوحامد، (1417 ق). المستصفى، دار الکتب العلمیة، بیروت،
  • فخر رازی، محمد بن عمر، (1420 ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • فدراسیون بین‌المللی مددکاران اجتماعی (https://www.ifsw.org/what-is-social-work/global-definition-of-social-work)، تاریخ مراجعه: 1/4/1400.
  • فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410 ق). العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، مؤسسة دارالهجرة.
  • فیض کاشانی، محسن بن مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، چاپ اول، بی‌تا.
  • فیومی، احمد بن محمد، (1405 ق). المصباح المنیر، قم، دارالهجرة.
  • قمى، على بن ابراهیم، (1363). تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، چ سوم.
  • کراجکى، محمد بن على، (1410 ق) کنز الفوائد، قم، دارالذخائر، چ اول.
  • کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، (1407 ق). دار الکتب الإسلامیة، تهران، چ چهارم.
  • مجلسی، محمدباقر، (1403 ق). بحارالانوار، تحقیق محمدباقر بهبودی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
  • محقق حلّى، جعفر بن حسن، (1423 ق). معارج الاصول، مؤسسه آل البیت، الطبعة الاولی، قم.
  • مصطفوی، حسن، (1360 ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • معینی، صغرا، (1370). فرهنگ واژه‌ها و اصطلاحات مدیریت و سازمان، وزارت کشاورزی، تهران.
  • مکارم شیرازی، ناصر، (1422 ق). بحوث فقهیة هامه، قم، مدرسة الامام علی‌بن‌ابی‌طالب (ع).
  • مکارم شیرازی، ناصر، (1374). تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
  • نجفی، محمدحسن، (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، داراحیاء التراث ‌العربی، چ هفتم.
  • نراقى، مولى احمد بن محمدمهدی، (1417 ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، اول.
  • واسطى، على بن محمد لیثى، (1376 ق). عیون الحکم و المواعظ، قم، دار الحدیث، چ اول.
  • هالجین، ریچارد پی و دیتبورن، سوزان کراس، (1391). آسیب‌شناسی روانی (مترجم: یحیی سیدمحمدی)، تهران، نشر روان، چ یازدهم.
  • هدایت‌نیا، فرج‌الله، (1398). داوری قراردادی در حقوق خانواده، مطالعات راهبردی زنان، د 22، ش 86..
  • هدایت نیا، فرج‌الله، (1395). طرح تلفیق داوری و مشاوره در دادگاه خانواده، فصلنامه علمی- ترویجی دین و قانون، مرکز تحقیقات فقهی مجلس شورای اسلامی، ش 13.
  • هدایت نیا، فرج‌الله، (1392). عناوین ثانوی و حقوق خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ اول.
  • هدایت نیا، فرج‌الله، (1400). طراحی نظام جامع حمایت خانواده، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
  • Richard P. Halgin and Susan Krauss Whitbourne, Abnormal Psychology: Clinical Perspectives on Psychological Disorders, p. 228.