بازاندیشی تعارض یا عدم تعارض شرط خیار با ماهیت نکاح در فقه اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور ، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان ،ایران.

چکیده

خیارشرط درمعامله امری عقلائی است و منطق حقوقی نیز آن را می پذیرد.با این حال،قانونگذار ایران درماده 1069 قانون مدنی،شرط خیار درعقد نکاح را باطل دانسته و تصریح نموده است:«شرط خیارفسخ نسبت به عقدنکاح باطل است...».همچنین درفقه نظام یافته در اندیشه ی فقیهان والامقام اسلام، درخصوص ماهیّت نکاح اختلاف نظر وجود دارد.سؤال مطرح این است با کدام رویکرد ماهیّتی نکاح،شرط خیار را باطل دانسته اند؟و آیا شرط خیار درعقدنکاح باطل است یا خیر؟ در این جستار که به روش توصیفی-تحلیلی و با ابزارکتابخانه ای نگارش یافته است،تلاش شده این مسأله از منظر فقهی وحقوقی مورد بازپژوهی قرارگیرد.بررسی ها نشان می دهد با عنایت به اینکه بیان معصومانه در این خصوص وجود ندارد و ادله ی مورد قبول فقیهان نیز در این زمینه تعیین تکلیف نکرده است،برای اثبات تعارض شرط خیار وهمچنین بطلان آن درعقد نکاح،از سوی اندیشمندان فقه و حقوق دلایل اجتهادی و توجیحات حقوقی مختلفی ارائه شده است که قابل مناقشه می باشند.بنابراین به نظر می رسد دیدگاه تبیین ماهیّتی معاملی و معاوضی نکاح،ترجیح دارد و قابل پذیرش است.از این رو، شرط خیار با ماهیّت مذکور تعارض ندارد و اندراج شرط خیار درعقدنکاح جایز وصحیح است و الزام آور می باشد.با توجه به فواید این امر که به صورت کاربردی ومتناسب با نیاز دنیای امروز برای هریک از زوجین می تواند باشد و بویژه درجهت حمایت و رعایت مصالح زوجه است،پیشنهاد شده قانونگذار با نگرشی واقع بینانه وهمچنین با ایجاد نظمی نوین درحقوق خانواده،درخصوص اصلاح ماده 1069 قانون مدنی اقدام نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • قران کریم، ترجمه­ی استاد محمدمهدی فولادوند.
  • ابن عابدین، محمدامین حنفی، (1426 ق). حاشیه رد المحتار علی الدر المختار شرح تنویر الابصار، بیروت: دار الفکر.
  • ابن قدامه (موفق الدین)، ابومحمدعبدا...بن احمدبن قدامه المقدسی، المغنی فی فقه الامام احمدبن حنبل الشیبانی، بیروت: دارالفکر، بی­تا.
  • ابن قیم، شمس‌الدین محمدبن ابی­بکربن قیم الجوزیه، (1438 ق). اعلام الموقعین عن رب العالمین، تحقیق عبدالرحمن فهمی الزواوی، قاهره: دارُالغدِالجدید.
  • ابن منظور، ابوالفضل جمال­الدین محمدبن مکرم، (1414 ق). لسان العرب، بیروت: دارالفکر-دارصادر.
  • اراکی، محمدعلی، (1419 ق). کتاب النکاح (للاراکی)، قم: نورنگار.
  • اسماعیل تبار، احمد، (1388)، «ماهیت شناسی و جهت عقود و آثار آن، در فقه و حقوق تطبیقی (مجموعه مقالات)، به قلم گروهی از مؤلفان به مناسبت نکوداشت ایت ا...خلیل قبله‌ای خویی، تهران: سمت.
  • اصفهانی، حسین­بن محمد راغب، (1412 ق). مفردات الفاظ القران، لبنان-سوریه: دار العلم-الدار الشامیه.
  • امامی، میرسیدحسن، (1377). حقوق مدنی-جلدچهارم، تهران: اسلامیه.
  • ـــــــــــــــــــ، (1382). حقوق مدنی-جلداول، تهران: اسلامیه.
  • بجنوردی، سید محمد و زهرا عمارتی، (1391).«بررسی خیار شرط در عقد ازدواج از دیدگاه فقهی- حقوقی با رویکردی بر نظر امام خمینی (س)»، پژوهشنامه متین، ش 57.
  • بحرانی، یوسف­بن احمدبن ابراهیم آل عصفور، (1405­ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • بهمن­پوری، عبدالله، محمدحسن حائری و محمدتقی فخلعی (1396). «نقدی بر ادله جریان خیار شرط در نکاح»، فقه و اصول، ش 110.
  • بیهقی، ابوبکر احمدبن الحسین­بن علی­بن موسی الخسروجردی الخراسانی، (1424 ق). السنن الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • جاوید، محمدجواد و مریم مهاجری.«مبانی مداخله‌ی دولت در نهاد خانواده در نظام حقوقی ایران»، مطالعات راهبردی زنان، د 21، ش 82.
  • جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین­الدین­بن علی، (1410 ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، شرح سید محمد کلانتر، قم: کتاب‌فروشی داوری.
  • ــــــــــــــــــــ، (1425 ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1376 ش). حقوق خانواده، تهران: گنج دانش.
  • ـــــــــــــــــــ، (الف)، (1380). ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
  • ـــــــــــــــــــ، (ب)، (1380). فلسفه حقوق مدنی، جلد اول: عناصرعمومی عقود، تهران: گنج دانش.
  • ــــــــــــــــــ، (الف)، (1380). مبسوط ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
  • ــــــــــــــــــ، (ب)، (1380). فلسفه حقوق مدنی، جلد اول: عناصرعمومی عقود، تهران: گنج دانش.
  • ــــــــــــــــــ، (1381). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
  • ــــــــــــــــــ، (1382). فرهنگ عناصرشناسی: حقوق مدنی _حقوق جزا، تهران: گنج دانش.
  • ـــــــــــــــ، (1387). اساس در قوانین مدنی: المُدَونه، تهران: گنج دانش.
  • ـــــــــــــــ، (1391). الفارِق: دائره المعارف عمومی حقوق، تهران: گنج دانش.
  • ــــــــــــــ، (الف)، (1393). فلسفه عمومی حقوق برپایه­ی اصالت عمل: تئوری موازنه، تهران: گنج دانش.
  • ــــــــــــــ، (ب)، (1393). قوه قدسیه، تهران: گنج دانش.
  • ـــــــــــــــ، (1397). علم موضوع شناسی: فقه الموضوعات، تهران: گنج دانش.
  • حائری شاهباغ، سیدعلی، (1382). شرح قانون مدنی، تهران: گنج دانش.
  • حامدی، محمدرضا و مسعود مکارم، (1382). کتاب النکاح (جلداول): تقریرات مباحث خارج فقه ایت ا... ناصرمکارم شیرازی، قم: مدرسه الامام علی­بن ابی‌طالب (ع).
  • حر عاملی، محمدبن حسن، (1409 ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسه­ی آل البیت (ع).
  • حسینی، سید محمد، (1385). فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی (عربی به فارسی- همراه با معادل انگلیسی)، تهران: سروش.
  • حسینی زبیدی، سیدمحمدمرتضی، (1414 ق). تاج العروس من جواهرالقاموس، بیروت: دارالفکر.
  • حلی (ابن ادریس)، محمدبن منصوربن احمدبن ادریس، (1428 ق). السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  • حلی (علامه)، ابومنصور جمال‌الدین، الحسن­بن یوسف­بن المطهر الاسدی، (1388 ق). تذکره الفقهاء (ط– القدیمه)، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
  • حیدر، اسد، (1425 ق). الامام الصادق (علیه‌السلام) و المذاهب الاربعه، بیروت: مؤسسه دارالکتاب الاسلامی.
  • خویی، سید محمدتقی، (1414 ق). الشروط، او، الالتزامات التبعیه فی العقود، بیروت: دارالمؤرخ العربی.
  • دادمرزی، سید مهدی، (1393). ریاست خانواده در روابط زوجین، تهران: میزان.
  • زحیلی، وهبه­بن مصطفی، الفقه الاسلامی و ادلته، (1425 ق). دمشق: دارالفکرالمعاصر.
  • زهری غمراوی، محمد، السراج الوهاج علی متن المنهاج، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.
  • زیدان، عبدالکریم، (1420 ق). المفصل فی احکام المراه و البیت المسلم فی الشریعه الاسلامیه، بیروت: مؤسسه الرساله.
  • سرخسی حنفی، ابوبکر محمدبن احمدبن ابی­سهل، (1421 ق). المبسوط، تحقیق ابوعبدا... محمدحسن اسماعیل الشافعی، با مقدمه‌ی: کمال عبدالعظیم العنانی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • سنهوری، عبدالرزاق، مصادرالحق فی الفقه الاسلامی، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، بی‌تا.
  • سیوری حلی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقدادبن عبدا...، (1403 ق). نضد القواعدالفقهیه علی مذهب الامامیه، تحقیق و تصحیح سیدعبداللطیف حسینی کوه کمری، قم: کتابخانه­آیت ا...مرعشی نجفی (ره).
  • ــــــــــــــــــــ، (1404 ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، تحقیق و تصحیح سید عبد اللطیف حسینی کوه کمری، قم: کتابخانه‌آیت ا...مرعشی نجفی (ره).
  • ــــــــــــــــــــ، (1422 ق). کنزالعرفان فی فقه­القران، تحقیق سیدمحمدقاضی، زیر نظر محمد واعظ زاده خراسانی، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه.
  • شافعی، ابوعبد ا... محمدبن ادریس (1423 ق). الام، بیروت: دارالفکر.
  • شبیری زنجانی، سید موسی، (1419 ق). کتاب نکاح، قم: مؤسسه پژوهشی رای پرداز.
  • شربینی، شمس‌الدین محمدبن محمد خطیب، (1427 ق). مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، تحقیق و تعلیق علی محمدمعوض وعادل احمدعبدالموجود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • شیروی، عبدالحسین، (1395). حقوق خانواده (ازدواج، طلاق و فرزندان)، تهران: سمت.
  • صفایی، سید حسین و اسدا... امامی، (1392 ش). مختصر حقوق خانواده، تهران: میزان.
  • طباطبایی، سید علی، (1420 ق). ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، قم: نشر اسلامی.
  • طباطبایی (علامه)، سید محمدحسین، (1417 ق). المیزان فی تفسیر القران، قم: انتشارات اسلامی.
  • طباطبایی قمی، سید تقی، (1413 ق). عمده المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم: انتشارات محلاتی.
  • طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، (1421 ق). حاشیه المکاسب، قم: اسماعیلیان.
  • طوسی (شیخ الطائفه)، ابوجعفر محمدبن حسن، (1388 ق). المبسوط فی فقه الامامیه، تصحیح و تعلیق محمدباقر بهبودی، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاءالاثار الجعفریه.
  • ـــــــــــــــــــ، (1417 ق). کتاب الخلاف، قم: النشر الاسلامی.
  • فیروزآبادی، ابواسحاق، (1429 ق). المهذب فی فقه الامام الشافعی، تصحیح زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • فیروزآبادی، مجدالدین محمدبن یعقوب، (1426 ق). القاموس المحیط، تحقیق مکتب تحقیق التراث فی مؤسسه الرساله، زیر نظر محمد نعیم العرقسُوسی، بیروت: الرساله.
  • فیومی، احمدبن محمد مقری، المصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیرللرافعی، قم: منشورات دار­الرضی، بی‌تا.
  • قبولی درافشان، سید محمدمهدی، (1396). «واکاوی وضعیت شرط خیار در نکاح»، پژوهش‌های فقهی، دوره 13، ش 3.
  • قرطبی (ابن رشد)، ابوالولید محمدبن احمدبن رشد، 1424 ق. بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، تحقیق عبد الرزاق المهدی، بیروت: دارالکتاب العربی.
  • کاتوزیان، ناصر، (1380 ش). حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها-جلدپنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
  • ــــــــــــ، (1381 ش). فلسفه حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • ـــــــــــ، (1382 ش). حقوق مدنی: خانواده-جلد اول، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
  • ـــــــــــ، (1387 ش). «گامی به‌سوی عدالت»، مجموعه مقالات حقوق خصوصی و اسلامی، تهران: میزان.
  • کاسانی حنفی، علاءالدین، ابوبکربن مسعود (ملک العلماء)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت: دارالفکر، بی­تا.
  • لنکرانی، محمدفاضل موحدی، (1421 ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله_ النکاح، قم: مرکز فقهی ائمه­ی اطهار (ع).
  • مامقانی، عبدالله، نهایه المقال فی تکمله غایه الامال، قم: مجمع الذخائرالاسلامیه، بی‌تا.
  • مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، (1389). فرهنگ‌نامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • مطهری، مرتضی، (1383). مجموعه آثار استادشهیدمطهری، تهران: صدرا.
  • مکارم شیرازی، ناصر، (1425 ق)، انوار الفقاهه فی احکام العتره الطاهره: کتاب النکاح، قم: مدرسه الامام علی­بن ابی­طالب (ع).
  • مکی عاملی (شهید اول)، ابوعبدا... شمس­الدین محمدبن جمال­الدین، القواعد و الفوائد، تحقیق و تصحیح: سید عبدالهادی حکیم، قم: کتاب‌فروشی مفید، بی‌تا.
  • منصور، جهانگیر، (1394 ش). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران- قانون مدنی، تهران: دوران.
  • موسوی الخمینی (امام)، سید روح ا...، تحریرالوسیله، قم: مطبوعات دار­العلم، بی‌تا.
  • نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن، (1404 ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق وتصحیح عباس قوچانی- علی آخوندی، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
  • نجفی (کاشف الغطاء)، محمدحسین­بن علی­بن محمدرضا، (1359 ق). تحریر المجله، نجف اشرف: المکتبه المرتضویه.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار