سقط درمانی؛ تأملات فقهی و سیاست‌گذاری تقنینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران - گروه معارف اسلامی

2 پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

 در این مقاله با بررسی مبانی فقهی ماده واحده سقط درمانی، با روش تحلیلی - توصیفی نشان داده که نظام تقنینی کشور، با توجه به جوانب فرهنگی- اجتماعی این موضوع، اشکالات فقهی این ماده واحده، و به خصوص در بعد سیاست‌های جمعیتی، نیازمند بازکاوی برای ساماندهی مسئله سقط جنین در جامعه می‌باشد تا از این رهگذر، موجبات افزایش سقط‌های غیر قانونی، فراهم نشود. از این رو، هدف پژوهش حاضر آن است که روشن نماید بسیاری از بیماری‌ها و نواقص جنینی که در اندیکاسیون‌های پزشکی، ملاک حرج شناخته شده قابل درمان است و یا برخی همانند کوتولگی اساسا یک ویژگی است نه یک بیماری که موجب حرج باشد و نیز با توجه به لزوم احراز قطعی حرج در فتاوا و احتمالات خطای تشخیصی در پاره‌ای از شیوه‌های غربالگری نمی‌توان همه این موارد را در سقط درمانی، مصداق حرج قطعی قبل از ولوج روح دانست؛ به ویژه آنکه ملاک حرج شخصی است و نسبت به توان تحمل مادران نیز متفاوت است و نمی‌توان برای همه مصادیق، یک ضابطه کلی تنظیم کرد و باید به موارد مسلم، روشن و قدر متیقن از دشواری غیر قابل تحمل در نگهداری کودک توجه کرد و روش آن نیز نه در تکثیر روزانه اندیکاسون‌های پزشکی به عنوان مصادیق جدید حرج است؛ زیرا سقط جنین به قدری در نزد شارع مقدس، مذموم و ناپسند است که حتی استناد به موارد حرجی نیز چه بسا قبح این عمل و مفسده آن را بر ندارد و لذا باید فقط از باب ناچاری و اضطرار انجام شود. بنابراین باید این موارد بسیار محدود شود و همراه با تشکیل جلسات کارشناسی دقیق برای هر یک از زنان باردار متقاضی باشد که مبتلا به این وضعیت شده‌اند تا به صورت موردی، میزان اختلال جنین و توانایی هر مادر در نگهداری وی احراز گردد و در صورتی که شرایط استناد به حرج که به صورت مفصل بیان شده، محرز نگردد، اصل اولی حرمت اسقاط جنین، حاکم خواهد بود و پزشک خطاکار مسئول عواقب این کار می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


×     ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم،(1408ق)؛ لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی
×     ابن براج، قاضى، عبد العزیز، (1406ق) المهذب، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
×     اردبیلی، احمد، (بی تا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
×     اصفهانى، محمدحسین،(1404ق)؛ الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیه، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
×     انصارى، مرتضى بن محمدامین، (1416ق) فرائد الاُصول، قم: انتشارات اسلامی.
×     آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین، (1410ق)؛ درر الفوائد فی الحاشیة على الفرائد، تهران: موسسه الطبع و النشر التابعه لوزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی.
×     آشتیانی، میرزا محمد حسن بن جعفر،(1425ق)؛ الرسائل التسع، انتشارات زهیر، قم، چاپ اول، 1425ق.
×     امام خمینى، روح الله،(1415ق)؛ انوار الهدایة فی التعلیقة على الکفایه، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره.
×     آملى، میرزا محمد تقى، (1380ق)؛ مصباح الهدى فی شرح العروة الوثقى، تهران: مؤلف
×     آملى، میرزا هاشم، (1395ق)؛ مجمع الأفکار و مطرح الأنظار، قم: المطبعة العلمیة.
×        بجنوردى، سید حسن موسوى، (1419ق)؛ القواعد الفقهیة، نشر الهادی، قم.
×     بهجت، محمد تقى،(1428ق)؛ استفتاءات، قم: دفتر حضرت آیة الله بهجت.
×     جزرى، ابن اثیر، مبارک بن محمد،(بی‌تا)؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
×     جوهرى، اسماعیل بن حماد، (1410ق)، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، دار العلم للملایین، بیروت، 1410ق.
×      
×     حر عاملی، محمد، (1409ق)؛ وسایل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم.
×     حسینى روحانى، سید محمد، (1413ق)؛ القواعد الفقهیة (منتقى الأصول)، قم: چاپخانه امیر.
×     حسینى شیرازى، سید محمد،(1421ق)؛ الفقه، المرور و آداب السفر، بیروت: مؤسسة المجتبى.
×     حلی، حسن بن یوسف، (1412ق)؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه.
×     حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1420ق)؛ تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة،  مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم،
×     حکیم، سید محسن طباطبایى، (1416ق)؛ مستمسک العروة الوثقى، قم: مؤسسة دار التفسیر.
×     حکیم، سید محسن طباطبایى، (1410ق)؛ منهاج الصالحین بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
×     خامنه‌اى، آیت الله سید على،(1424ق)؛ أجوبة الاستفتاءات، قم: دفتر معظم له در قم.
×     خرازى، محسن،(1422ق)؛ عمدة الأصول، قم: موسسه در راه حق‏.
×     خویى،  سید ابوالقاسم و میرزا جواد تبریزی،(1416ق)؛ صراط النجاة، قم: مکتب نشرالمنتخب.
×     خویى، ابوالقاسم، (1417ق)؛ الهدایة فی الأصول، قم: موسسه صاحب الامر( عج)، 
×      خویی سید ابولقاسم، (1422ق)، مصباح الاصول، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
×     خویى، سید ابو القاسم موسوى، (1418ق)؛ موسوعة الإمام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، 
×     خویى، سید ابو القاسم موسوى،(1410ق)؛ منهاج الصالحین، قم: نشر مدینة العلم.
×     خویى، سید ابو القاسم موسوى،(1416ق)؛  معتمد العروة الوثقى، قم: منشورات مدرسة دار العلم.
×     رزم ساز، بابک،(1379)؛  بررسی فقهی و حقوقی سقط جنین، تهران: خط سوم.
×     زمانی، رسول، (1385)؛ سقط جنین در نگاه حقوق اسلامی، تبریز: دانشگاه آزاد اسلامی.
×     زنجانی، سید موسی، (1419ق)؛ کتاب نکاح، قم، موسسه پژوهشی رای پرداز.
×     سبحانی، جعفر،(1394)؛ الإیضاحات السَّنیّة للقواعد الفقهیة، قم: مؤسسة الإمام الصّادق علیه السلام.
×     سبحانى، جعفر، (1424 ق)؛ إرشاد العقول الى مباحث الأصول، موسسه امام صادق، قم.
×     سید مرتضى، (1405ق)، على بن حسین موسوى، رسائل الشریف المرتضى، قم: دار القرآن الکریم.
×     سیستانی، سید محمد رضا، (1428ق)؛ وسائل المنع من الانجاب، بیروت: دار المورخ العربی.
×     شبیری زنجانی، سید موسی، (1419ق)؛ کتاب نکاح، مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، قم.
×     شوشترى، شهید ثالث، قاضى سید نور الله،(بی‌تا)؛ نهایة الإقدام فی وجوب المسح على الأقدام، تصحیح هدی جاسم محمد ابوطبره، بی‌جا: بی‌نا.
×     شیخ طوسی، محمد، (1420ق)؛ خلاف، قم: نشر جامعه مدرسین.
×     صدوق، محمد، (1413ق)؛ قم: من لا یحضره الفقیه.
×     طبرسی، فضل بن حسن،(بی‌تا)؛  مجمع البیان فی تفسیر القران، تحقیق محمد جواد بلاغی، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
×     طریحى، فخر الدین، (1416ق)؛ مجمع البحرین، تهران: مرتضوى.
×     طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1387ق)؛ المبسوط فی فقه الإمامیة، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران.
×     طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، (1407 ه‍ ق)؛ تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیه، تهران.
×     عباسی، محمود، (1379)؛ حقوق پزشکی: مجموعه مقالات، تهران: انتشارات حقوقی.
×     فاضل لنکرانى، محمد،(بی‌تا)؛ جامع المسائل، قم: انتشارات امیر قلم.
×     فاضل لنکرانی، محمد، (1377)؛ جامع المسائل، قم: مطبوعاتی امیر.
×     فاضل لنکرانى، محمد،(1425ق)؛ ثلاث رسائل، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم.
×     فاضل لنکرانى، محمد، (1418ق)؛ تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - الحج، دار التعارف للمطبوعات، بیروت.
×     فراهیدی، خلیل بن احمد،(1383)، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی، قم: اسوه
×     فیومی، احمد بن محمد، (بی‌تا)؛ المصباح المنیر، دار الرضی: قم.
×     قائنی، محمد، (1424ق)؛ المبسوط فی فقه المسائل المعاصره، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
×     کلینی، محمد، (1407ق)؛ الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
×     علامه حلی،(1419ق)، قواعد الاحکام، قم،  موسسه نشر اسلامی.
×     گودرزی، فرامرز و مهرزاد کیانی،(1368)؛ پزشکی قانونی، تهران: انتشارات انیشتن.
×     مجاهد حائرى، سید محمد، (بی‌تا)؛ القواعد و الفوائد و الاجتهاد و التقلید (مفاتیح الأصول)، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
×      
×     محسنی، محمدآصف، (بی‌تا)؛ الفقه والمسائل الطبیة، قم: یاران.
×     مکارم شیرازى، ناصر،(بی‌تا)؛ احکام پزشکى، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
×     مکارم شیرازی، ناصر، (1410ق)؛ القواعد الفقهیه، قم: مدرسه امیرالمومنین.
×     مکارم شیرازی، ناصر، (1422)؛  بحوث فقهیة هامة، قم: مؤسسه علی بن ابی طالب
×     مؤمن، محمد، (1415ق)؛ کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
×     نائینى، محمد حسین،(1376)؛  فوائد الاُصول، قم: جامعه مدرسین.
×     نجفى، محمد حسن،(1404ق)؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
×     نجفی خوانسارى، موسى بن محمد، (1373)؛ رسالة فی قاعدة نفی الضرر (تقریر درس مرحوم نائینی)، تهران: المکتبة المحمدیة.
×     نراقى، مولى احمد، (1417ق)؛ عوائد الأیام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
×     واسطى زبیدى، محب الدین،(1414 ق‍)؛ تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
×     یزدى، محمدکاظم بن عبدالعظیم، (1426ق)؛ حاشیة فرائد الأصول، قم: دار الهدی.