1دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه بوعلی سینا همدان
2کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی
3عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی - گروه مطالعات خانواده، جنسیت و زنان
چکیده
جامعه‌ی ایران در دهههای اخیر شاهد مشارکت گسترده‌ی زنان در آموزش عالی است. این شرایط جدید ایفای نقش‌های متعددی را به آنها تحمیل کرده و به همان نسبت که منشأ بهبود کیفیت زندگی آنها شده است، آنها را با چالش‌های جدیدی برای هماهنگی وظایف خانه و خانواده با تکالیف تحصیلی مواجه کرده است. از این رو ضرورت دارد ابعاد مقوله‌ی تعارض نقش خانوادگی و تحصیلی زنان و علل پیدایی این تعارضات و نحوه‌ی مواجهه‌ی دانشجویان با این چالش‌ها در یک مطالعه‌ی کیفی بررسی شود. بدین منظور 22 دانشجوی زن متأهل در مقاطع ارشد و دکتری بر اساس نمونه‌گیری هدفمند و با حداکثر تنوع مشارکت کنندگان انتخاب شدند و مصاحبه‌های نیمه ساختاری، به صورت انفرادی و رودررو با آنها انجام شد. یافته‌های حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که عملکرد نامناسب نظام آموزشی، فشار نقش مادری و فرزندپروری، فشار نقش همسری، ضعف حمایت خانواده و نقش منفی خانواده، جزء شرایط علی تعارض نقش تحصیلی با نقش خانوادگی دانشجویان متأهل است. کاهش حس کنترل بر زندگی، فرسودگی تحصیلی، تضعیف صمیمیت زناشویی و کاهش ظرفیت روانی، پیامدهای پدیده‌ی تعارض نقشی است. مصاحبه شوندگان دو استراتژی سازگاری مثبت و منفی را در مواجهه با این تعارض اتخاذ کرده‌اند. مقوله‌ی هسته‌ای استخراج شده از این مطالعه، غفلت نظام آموزش از نهاد خانواده است.
ادیبی، زهرا، محسن گل پرور و محمدرضا مصاحبی. «نقش تعدیل کننده کنترل شغلی در رابطه گرانباری، ابهام و تعارض نقش با پیامدهای رفتاری مثبت و منفی»، دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، سال 12، ش1 (پیاپی43)، دوره جدید (1390).
استراس، آنسلم و جولیت کوربین 1390. اصول روش تحقیق کیفی، نظریه مبنایی، رویهها و شیوهها، ترجمه‌ی بیوک محمدی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اوجیان، پرستو، فاطمه الحانی و آذر طل. «بررسی وضعیت تضاد شغلی و تضاد خانواده و ارتباط آن با کیفیت زندگی پرستاران شاغل در بالین»، مجله تحقیقات نظام سلامت، (4)9، (1392).
بابائیان، علی، علی محمدی مهموئی، حسین علیزاده و ذبیح‌اله کرمی. «تأثیر تعارض کار- خانواده و استرس شغلی بر فرسودگی شغلی کارکنان پلیس ناجا»، انتظام اجتماعی، سال4، ش4، (1391).
بشلیده، کیومرث، مهسا درویشی و امین کرایی. «بررسی نقش میانجی‌گر تعارض کار- خانواده در رابطه میان تعارض کارکنان و بارکاری با فرسودگی شغلی در پرستاران زن در بیمارستان‌های آموزشی درمانی شهر اهواز»، مشاوره و روان درمانی خانواده، (ویژه‌نامه خانواده و طلاق)، ش1، (1391).
الحانی، فاطمه و پرستو اوجیان. «تضاد کار و خانواده در پرستاران و همراهی آن با کیفیت زندگی آنان»، آموزش و اخلاق در پرستاری، دوره2، ش1، (1392).
حسنقلی پور، طهمورث، سیدرضا سیدجوادین، خدیجه سفیری و مژگان روشن نژاد. «ارائه و تبیین مدلی برای علل و عوامل موثر بر توازن کار- زندگی»، مدیریت دولتی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، دوره5، ش2، (1392).
خادم دزفولی، زهرا، نسرین ارشدی و آذین تقی پور. «رابطه‌ی صفات شخصیت، حمایت سرپرست، و فشار روانی شغل با خشنودی شغلی و تعارض کار خانواده»، پژوهش‌های روانشناختی، دوره 15، ش2، (1391).
ربانی خوراسگانی، علی، سعیده الهی دوست و فرشته قیصریه نجف آبادی. «مطالعه‌ای پدیدار شناسانه درباره تجربه زیسته مدیران زن در اصفهان»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال 24، شماره پیاپی (52)، ش4، (1392).
رزم‌آرای ،علی.چانه زنی؛ فرهنگ یا عادت…!؟ دسترسی در : www.araznews.ir).
رستگارخالد، امیر. «زنان شاغل و بررسی تاثیر منابع کنترل فشار بر ترکیب نقش های شغلی- خانوادگی آنان»، بانوان شیعه، سال3، ش8 ، (1385 ب).
رستگارخالد، امیر. 1385 (الف). خانواده- کار- جنسیت، تهران، شورای فرهنگی- اجتماعی زنان، روابط عمومی.
سبک‌رو، مهدی، رضا، کلهریان، زین‌العابدین، کامجو و غلامرضا طالقانی. «تعارض کار- خانواده: نقش ادراک حمایت های سازمانی در قصد ترک خدمت (موردکاوی پرستاران بیمارستان های شهر تهران)»، مدیریت دولتی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، دوره3، ش6، (1390).
شهرستانی، ملیحه و همکاران. «پیش‌بینی رضایت‌مندی زناشویی از روی متغیرهای باورهای ارتباطی و صمیمیت زناشویی در زنان متقاضی طلاق و عادی شهر مشهد»، زن و فرهنگ، سال4، ش14، (زمستان 1391).
صیف، محمدحسن، عباس ثابت مهارلوئی، احمد رستگار و رکنی. «بررسی عوامل سازمانی و روانشناختی موثر بر تعارض کار- خانواده پرستاران زن متاهل (ارائه الگوی تحلیل مسیر)»، زن و جامعه، سال5، ش2، (1393).
طاهری، قدرت و نازی محمدزاده اصل. «بررسی تحلیلی عوامل موثر بر تغییرات ساختار تقاضای آموزش عالی با استفاده از سرشماری های آماری و پیش بینی تغییرات آن در افق1404»، همایش تحلیل روندهای جمعیتی کشور، (1390).
ظهیری‌نیا، مصطفی و بهروز بهروزیان. «مقایسه عوامل مؤثر در ورود زنان و مردان به دانشگاه»، زن و جامعه، سال3، ش4، (1391).
فردوسی، طیبه و سیدمهدی آقاپور. «آسیب‌شناسی اجتماعی و فرهنگی دانشجویان در دانشگاه‌ها (با تاکید بر دختران دانشجو)»، زن در فرهنگ و هنر، دوره 4، ش3، (1391).
فریدونی، سمیه،۱۳۹۳.روایت دختران از زندگی دانشگاهی (نظریه بومی تواناسازی زنان از طریق آموزش عالی). تهران، جامعه‌شناسان.
قلی پور، آرین، طیبه امیرخانی و عسل آغاز. «پیامدهای نهادی- توانمندسازی روانشناختی زنان در آموزش عالی»، زن: حقوق و توسعه (پژوهش زنان)، سال5، ش1، (1390).
گل پرور، محسن، امین، برازنده و زهرا جوادیان. «تدوین الگوی پیش‌بینی تعهد سازمانی معلمان براساس متغیرهای همبسته؛ تعارض نقش، گرانباری و قرارداد روانی»، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، سال 3، ش1، (1391).
محمدپور، احمد. «تحلیل دادههای کیفی: رویهها و مدلها»، انجمن انسانشناسی ایران، سال2، ش10، (بهار و تابستان 1388).
محمدپور، احمد، 1389. ضدروش: منطق و طرح در روششناسی کیفی، تهران، جامعه‌شناسان.
محمدی مقدم ،یوسف . مویدی ، علی و اسماعیل کشتکار . «تعارض بین نقش کارکنان پلیس مبارزه با مواد مخدر ناجا در محیط شغلی و خانوادگی .دوفصلنامه مطالعات مبارزه با مواد مخدر»،دوره هفتم، (پاییز و زمستان 1394).
مسعودی عراقی، مجید و رحیم استوار. «بررسی رابطه ابهام و تعارض نقش و عملکرد شغلی: مطالعه موردی در شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب»، اکتشاف و تولید نفت و گاز، ش 116، (1393).
مهدوی، سید محمدصادق و کتایون هاشمی. «بررسی جامعه‌شناختی تأثیر تحصیلات زنان بر ارتباطات انسانی در خانواده»، پژوهش نامه علوم اجتماعی، سال4، ش4، (1389).
نبوی، سیدعبدالحسین و مرضیه شهریاری. «علل و پیامد تعارض کار-خانواده و بررسی بیگانگی از کار به عنوان یکی از پیامدهای آن»، پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال3، پیاپی7، ش1، (1393).
نعامی، عبدالزهر. «رابطه بین کیفیت تجارب یادگیری با فرسودگی تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه شهید چمران اهواز». مطالعات روان شناختی، دوره 5، ش3؛ (پاییز1388).
نوغانی، محسن. نمره مقطوع،چانه ممنوع : نقدی بر یادداشت های پسا امتحان. دسترسی در : http://farhangi.um.ac.ir/portal.
Ø Adelstein, D, W. E, Sedlacek, & A. Martinez, “Dimensions underlying the characteristics and needs of returning women students”. Journal of National Association of Women Deans, Administrators, and Counselors, 46(4), (1983).
Ø Bacharach, Samuel B., Peter Bamberger, & Sharon C, Conley, Work Processes, Role Conflict, and Role Overload: The Case of Nurses and Engineers in the Public Secto, Work and Occupations; 17; 199, (1990).
Ø Benshoff, J. M. “Nontraditional College Students: A Developmental Look at the Needs of Women and Men Returning to School.” Journal of Young Adulthood and Middle Age 3, (1991).
Ø Benshoff, J. M, Henry A. Lewis, Nontraditional College Students, ERIC Clearinghouse on Counseling and Personnel Services Ann Arbor MI. ERIC identifier: ED347483. Online at: http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED347483. pdf (1992).
Ø Corbin, J. & Strauss, A. Grounded Theory Research: Procedure and Evaluative Criteria. QualitativeSociology, 13, (1990).
Ø Feldman, Saul D. “Impediment or Stimulant? Marital Status and Graduate Education.” The American Journal of Sociology, 78, (1973).
Ø Finkel, S.K & S.C. Iswang, Child rearing as an impediment to women Assistant Professors. The Review of Higher Education.19, (1996).
Ø Greenhaus, Jeffrey, & Sharon, Foley, “The intersection of work and Family lives.” Handbook of Career Studies, Ed. Gunz, H. & Peiperl, and M. Thousand Oaks, CA: Sage, (2007). Online at: https://www.researchgate.net/publication/292838574
Ø Gutek, B. A., Searle, S., & Klepa, L. “Rational versus gender role explanations for work-family conflict”. Journal of Applied Psychology, 76, (4), (1991).
Ø Marks, S. M. (1977). Multiple roles and role strain: Some notes on human energy, time and commitment. American Sociological Review, 42(6), 921-936.
Ø Malone, Laurell Coleman. The Multiple Roles of Women Pursuing Doctoral Studies, Dissertation submitted to the Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University in partial fulfillment of the requirements for the degree of DOCTOR OF EDUCATION in Educational Administration, (1998).
Ø McQuillan, Deanna Boyd (2005) Role Conflict Among Married Law Students at an Urban University, Thesis Submitted to Indiana University, Purdue University at Indianapolis,. , Online at:
Netemeyer, R. G., J. S., Boles, & R. McMurrian, “Development and validation of work-family conflict and family work conflict scales”. Journal of Applied Psychology, 81, (1996).
Ø Olorunfemi, Doreen Yemisi Family-Work Conflict, Information Use, and Social Competence: A Case Study of Married Postgraduate Students in the Faculty of Education, University of Ibadan, Nigeria, Library Philosophy and Practice (E-Jounal) Paper 235, (2009). Online at: http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi? article=1237&context=libphilprac
Ø Tatman, Anthony W. (2001). Role Stressors, Interrole Conflict, and well-being: The Moderating Influence of Spousal Support and Coping Behaviors among Employed Parents. A Replicative Study, A Research Paper Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Master of Science Degree With a Major in Marriage and Family Therapy, The Graduate College university of Wisconsin-Stout. Online at: http://www2.uwstout.edu/content/lib/thesis/2001/2001tatmana.
ابتدای صفحه