کاربرد انصاف در فقه خانواده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه تهران

2 دانشگاه الزهرا(س). دانشکده فقه و حقوق

3 دانشجوی دکترای رشته فقه و حقوق دانشگاه تهران

چکیده

انصاف یک اصل و فضیلت اخلاقی- نفسانی است که برگرفته از وجدان و عقل آدمی می‌باشد و در نگاه کارکردی خصلتی حق‌طلبانه است که در جهت ادای حقوق حرکت می‌کند. به خاطر همین خصلت، اجرای انصاف و عدالت از اهداف مهم هر نظام حقوقی است، به گونه ای که برای ماندگاری و استحکام یک جامعه سالم، حق مدار و عدالت محور، احقاق حقوق افراد به دور از هرگونه ظلم و بدون رعایت انصاف ممکن نیست.
رویکرد فقها نسبت به عنوان انصاف متفاوت است؛ برخی اشاره ای به این موضوع در کلمات خود نداشتند؛ برخی دیگر به طور ضمنی به آن پرداخته و گاهی با عناوین دیگری مثل عدالت، قاعده انصاف و... خلط شده است. از این رو تبیین مصادیقی در زمینه خانواده از منظر فقها، برای شناخت بهتر و دقیق تر ماهیت انصاف و تفکیک آن با عناوین دیگر ضروری است.
در این پژوهش مصادیق و کاربرد انصاف در فقه خانواده در ابواب مختلف فقهی بررسی کرده و دریافتیم که اجرای قوانین بر مبنای عدالت در برخی موارد خشک و غیرمنعطف است. در حالی که با توجه به اوضاع، شرایط و احوال مختلف، برای احقاق حقوق افراد و دستیابی به اهداف والای الهی و انسانی به عنصر انعطاف پذیری چون "انصاف" نیاز است. در نتیجه پس از شناخت جایگاه انصاف به تعریف دقیق تری از ماهیت و حقیقت انصاف و تفاوت آن با مفاهیمی چون عدالت دست یافتیم.

کلیدواژه‌ها


×     قرآن کریم
×     ابن منظور، ابوالفضل محمد ابن مکرم بن علی( 1994)، لسان العرب، بیروت دار الصادر، ج 5، 9 و11
×     اسحاقی، محمد ، هادوی فر، محمد هادی،(۱۳۹۷) «عفاف در احکام عبادی»، فقه و مبانی حقوق اسلامی،سال پنجاه و یک، شماره دوم، پاییز و زمستان ۱۳۹۷
×     اصفهانى، فاضل هندى، محمد بن حسن، (1416 ه‍ ق) کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، 11 جلد، قم – ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، اول، ج‌8
×     امامی، حسن،(1386ش) حقوق مدنی، تهران - ایران، ه‍ ق ، انتشارات اسلامیة، جلد1،
×     انصاری، مرتضی بن محمدامین، (1414ه ق) رسائل فقیه، کنگره جهانی بزرگداشت یاد و خاطره شیخ انصاری، قم، بی جا
×     بحرانی، یوسف بن احمد.( 1405ق) الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره.ج25، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
×     بهجت، محمدتقی،( بی تا) استفتاءات، ج4، جامع المسائل
×     حلّى، محمد بن حسن بن یوسف(۱۳۸۷)،(فخر المحققین) إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد،  جلد۳، مؤسسه اسماعیلیان، قم - ایران، اول،
×     حلی، حسن بن یوسف بن مطهر،(1377ش) تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت  علیهم السلام لاحیاء التراث، ج5
×     جوهری، اسماعیل بن حداد(1410)، تاج اللغه و صحاح العربیه ، بیروت، دارالعلم للملایین، ج3
×     حرعاملی، محمد بن حسن،( بی تا) تفصیل وسائل الشیعه  الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، موسسه آل البیت، ج 20
×     خوانساری، سید احمد بن یوسف (1405) جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: موسسه اسماعیلیان
×     خوری اللبنانی اشرتونی، سعید،( س1374) اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، المطبعه اسوه، ج اول،جزء3
×     خرمشاهی بهاء الدین،(1377 ش) دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، انتشارات ناهید، ، جلد2
×     دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، بی جا، ج3 و 34
×     ربانی موسویان، سید علی/ نعیمی، طاهره سادات ؛بررسی قابلیت تفکیک انصاف از عدالت و کاربرد آن در فقه امامیه و حنفیه» ، پژوهش نامه مطالعات تطبیقی مذاهب فقهی،دوره ۲،  پیاپی ۳ (بهار و تابستان ۱۳۹۷)
×     راغب اصفهانی، حسین بن محمد،(1412ق) مفردات الفاظ (المفردات فی غریب القرآن). تحقیق: صفوان عدنان داودی، دمشق، بیروت، دارالعلم
×     الزبیدی، ابی الحسین احمد.(1414) تاج العروس من جواهر القاموس. ج 5 و 12، بیروت، دارالفکرللطباعه و النشر و التوزیع
×     زحیلی، وهبه المصطفی،(1404ق) الفقه الاسلامی و ادلة بیروت ، ج7، دار الفکر
×     زکریا، احمد بن فارس، (1404.ق) معجم المقاییس اللغه. قم، مکتب الاعلام الاسلامی،ج4
×     زمخشری،ابوالقاسم محمد بن عمر،(1352) ،تفسیر کشاف ،قم:دارالکتاب اسلامیه،ج 3
×     سیفی مازندرانی، علی اکبر،(1425 ق) مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الاسیاسیه، قم،بی جا، ج1
×     صافی گلپایگانى، لطف الله،(1417 ه‍ ق) جامع الأحکام، دو جلد، قم، انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها - ایران، چهارم
×     طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن،(1387 ه‍ ق) المبسوط فی فقه الإمامیة، 8 جلد، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران - ایران، سوم، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج‌6
×     عاملی جعبی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی بن احمد،(1410) الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة،  قم - ایران، اول،
×     عاملی، محمد بن علی موسوی.( 1411ق) نهایه المرام فی شرح مختصر شرائع الاسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج1
×     عسکری، ابوهلال.( 1429ق) فروق اللغویه. تنظیم: بیت الله بیات، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1412ق، چاپ اول
×     عمید، حسن،(1371ش) فرهنگ فارسی،تهران، انتشارات امیرکبیر ، جلد1
×     فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409 هـ.ق) العین، قم، موسسه دارالهجره، ج2
×     کاتوزیان، ناصر، (1393) حقوق مدنى( خانواده)، تهران، گنج دانش، ج1
×     مصطفوی، سیدکاظم، (1425ق) مائه قاعده فقهیه، قم، بی جا
×     مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى،(1413 ه‍ ق) أحکام النساء (للشیخ المفید)، در یک جلد، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید - رحمة الله علیه، قم - ایران، اول،50‌
×     مکارم شیرازی،ناصر،( 1381ش) احکام بانوان، قم، مدرسه امام علی بن ابیطالب ع
×     ---------  (1424 ه‍ ق) کتاب النکاح 6 جلد، قم - ایران، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، اول
×     مکی، محمد( شهید اول)،( 1340) حاشیه قواعد الاحکام، بی جا،چاپ سنگى کتاب القواعد
×     موسوی، خمینی، روح الله(1392ش) استفتاءات، ، قم- ایران مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره، ج3
×     ---------- (1422 ه‍ ق) استفتاءات (امام خمینى)، 3 جلد، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، پنجم
×     ---------- (1392) تحریر الوسیله، تهران- ایران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره، ج 2
×     ---------- (05/12/1398) سایت تابناک، استفتائات امام خمینی، سوال 29
×     ----------  (1422 ه‍ ق) نجاة العباد (امام خمینى)، در یک جلد، تهران - ایران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، اول
×     نجفى، محمد حسن، (1404)جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام بیروت  :دار إحیاء التراث ،العربی
×     طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم(1414) تکمله العروه الوثقی ، قم: کتاب  فروشی داوری