احیاگری تفکر دینی، مطالبات زن مسلمان و خیزش دو تفکر «فمینیسم اسلامی» و «اجتهاد اصولگرا»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

   بیش از یک قرن است که احیاگران تفکر اسلامی پیوسته در تلاش­­اند تا زمینه­ی خیزشی را در بازشناسی اندیشه و منش انسانی_ عقلانی برگرفته از هویت مستقل اسلامی فراهم کنند و انفعال حاصل ‎از جریان عصر روشنگری را به موضعی فعال و تأثیرگذار مبدل سازند. این حرکت در بازنگری مطالبات و استیفای حقوق زن مسلمان و پاسخ سنجیده به آن تأثیر فراوانی داشت و سبب وقوع خیزش­های گوناگونی در درون جوامع دینی شد، اما رویکرد انفعال و فقدان فن استدلال منطقی و اصولی آنها را با چالش­هایی مواجه کرد که مستلزم نقد و تحلیل و چاره­اندیشی منطقی شد. جریان فکری «فمینیسم اسلامی» اقدامی در راستای ضرورت فوق برای حل مسائل زن مسلمان بود. برخی اندیشوران زن در جوامع اسلامی این جریان فکری را یک خیزش نامیدند که با خوانشی متفاوت مسائل زنان را بازاندیشی کرده و ادبیات گفتمانی آنها  رنگ­وبویی جنسیتی و رویکردی مقابله­جویانه با تفکرات مردسالار در عرصه­ی تاریخ و تفسیر و حدیث و فقه داشت. از طرفی، رویکرد اجتهاد اصولگرا با نگاهی فارغ از جنسیت به تأملات جدی هویتی و با شیوه­ی کلامی و فقهی به بازنگری متناسب با واقعیات و فن استدلال خاص و احیاگری در باب مسائل زنان پرداخت. این نوشتار دو جهت­گیری متفاوت در بحث احیاگری دینی از سوی متفکرین فمینیسم اسلامی و اصولگرایان اسلامی را مطرح کرده و پس از نقد نگرش انفعالی فمینیسم اسلامی و نقیصه­ی فن استدلال پیشکسوتان‎ آن براساس روند حرکت تحولی در جهان اسلام، شیوه­ی اصولگرایان اجتهادگرا در حل مسائل زنان را تبیین کرده است. همچنین بر راهبرد امام خمینی (ره) و تأکیدات رهبر فرزانه در گره­گشایی فارغ از وابستگی اهتمام نموده و بر ضرورت اقدامات جدی و کلان در تشکیل «مجمع فراقوه‎ای نخبگان از زنان» تأکید کرده است و در نهایت به اهمیت دخالت زنان اندیشمند مبتنی بر فن استدلال متقن و منطق اصولی و لحاظ پیش‎دانش‎های فقهی پرداخته تا روشی کارساز و نوین را در حل مسائل اساسی زنان پیشنهاد دهد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

قرآن کریم.
اداره کل پژوهش فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376. جایگاه و نقش زن در نظامهای مختلف از دیدگاه امام خمینی و مقام معظم رهبری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
آیت‏اللهی، حمیدرضا، 1396. نگرش‏های اسلامی در مطالعات زنان، تهران: فهم.
بدره، محسن، عزت­السادات میرخانی و طوبی شاکری­گلپایگانی. «تطور روش­شناختی در جریان موسوم به فمینیسم اسلامی»، مطالعات جنسیت و خانواده، (پاییز و زمستان 1393).
بدره، محسن، عزت­السادات میرخانی و طوبی شاکری­گلپایگانی. «جریان موسوم به فمینیسم اسلامی به بازنگری فقه سنی»، زن در فرهنگ و هنر، سال سیزدهم، ش 3، (پاییز 1394).
پارسانیا، حمید، 1377. حدیث پیمانه، تهران: .
پزشکی، محمد و نفیسه کاظمی. «صورت­بندی مطالعات زنان در جهان اسلام»، مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان)، ش 29 و 30، (پاییز و زمستان 1384).
پزشکی، محمد، 1387: صورت‏بندی مطالعات زنان در جهان اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
توحیدی، نیره، 1376.فمینیسم اسلامی چالشی دموکراتیک یا چرخشی تئوریک، تهران: کنکاش.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1382. فن استدلال منطق حقوق اسلام، تهران: گنج دانش.
حاضری، علی­محمد و نعیما محمدی. «تحلیل جامعه­شناختی تنوع جنبش زنان در کشورهای اسلامی منطقه­ی خاورمیانه»، مطالعات اجتماعی ایران، سال ششم، ش 2، (تابستان 1391).
حکیم‏پور، محمد، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، تهران: نغمه نو­اندیش.
خامنه­ای، سیدعلی، 1390. زن و بازیابی هویت حقیقی، تهران: انقلاب اسلامی.
زیبایی­نژاد، محمدرضا و جعفر سبحانی، 1379، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم: معاونت امور اساتید معارف.
صادق­زاده، علیرضا و معصومه کرامتی. «تبیین ملاحظات جنسی و جنسیتی در ارزش­های فمینیست اگزیستانسیالیسم و اسلام»، مطالعات راهبردی زنان، سال سیزدهم، ش 52، (تابستان 1390).
الصدوق، محمدبن­علی ابن بابویه القمی، 1404. من لایحضره الفقیه،قم: جامعه مدرسین قم.
قراملکی، فرامرز، 1390. روش‏شناسی مطالعات دینی (تحریری نو)، مشهد: دانشگاه علوم رضوی (ع).
الکلینی، محمد ابن یعقوب.  اصول کافی، ترجمه­ی جواد مصطفوی، بیروت: دفتر نشر اهل بیت، بی­تا.
مجموعه مقالات سومین همایش نواندیشی دینی جامعیت و پویایی اسلام (اقتصاد و سیاست)، تهران: دانشگاه شهید بهشتی،  آذرماه 1389.
محصص، مرضیه و آتنا بهادری. «تأملی بر شرک جنسیتی در خوانش­های زن­مدارانه از قرآن»، مطالعات راهبردی زنان، دوره 20، ش 78، (زمستان 1396).
محقق داماد، سید مصطفی،1387. قواعد فقه، تهران: مرکز علوم اسلامی.
مطهری، مرتضی، 1379. خدمات متقابل اسلام و ایران، قم: صدرا.
ـــــــــــــ، نهضتهای اسلامی در صد سال اخیر، قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی تا.
موسوی­الخمینی، سیدروح الله، 1369. صحیفه نور (مجموع رهنمودهای امام خمینی)، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
---------، 1421. کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ــــــــــــ، 1376. ولایت فقیه و حکومت اسلامی ...
میرخانی، عزت‏السادات. «اجتهاد، توسعه، مسائل زنان»، ندای صادق، ش 26 و 27، 28 و 29، (تابستان، پاییز و زمستان 81 و بهار 82).    
ـــــــــــــــ. «بیداری اسلامی، رسالت زنان. اصول و مبانی پایایی و پویایی»، مجموعه مقالات نشست بیداری اسلامی، تهران، (1390).
هدایت نیا، فرج الله. «تأملی بر نظریه خانه­نشینی زن در فقه اسلامی»، مطالعات راهبردی زنان، دوره 19، ش 76، (تابستان 1396).
یاداشت­های استاد مطهری،ج1 (احیاء تفکر اسلامی)
 
Badran.M.2009.Feminismin   Islam  sec ular and religious convergences.Oxford, England: O neworld Publications.
  

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار