ارزیابی انگاره تزاحم قوّامیت مرد با کرامت اخلاقی زن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری اخلاق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

آیه 34 سوره نساء از آیات چالشی قرآن کریم در حوزه­ی زنان به شمار می‌رود که خوانش‌های متفاوت و گاه متناقضی از آن توسط مفسران، فقیهان و محققان اسلامی ارائه‌شده و طرح موضوع قوامیت مرد بر زن در آن، زمینه را برای ورود شبهات اسلام­ستیزانه یا تفاسیر زن­گرایانه از قرآن فراهم کرده است. پژوهش حاضر با توجه به خلأ جدی در حوزه پژوهش میان‌رشته‌ای قرآن و اخلاق، در صدد پاسخ به پرسش «انگاره­ی تزاحم قوامیت مرد بر زن با کرامت اخلاقی زن و چگونگی ‌حل آن» با روش تحلیلی - انتقادی بوده است. در این راستا ضمن تبیین انگاره تزاحم قوامیت با اصل کرامت در ریشه‌یابی انگاره تزاحم دو ریشه مهم شامل انگاره نادرست از قوامیت و انگاره نادرست از کرامت شناسایی شد. این تحقیق با ارائه معنای منتخب از قوامیت و بازتعریف کرامت در ادبیات اسلامی، نشان می­دهد منافاتی میان قوامیت و اصول اخلاقی وجود ندارد و روح قوامیت منجر به تکریم زن و توازن جایگاه او نسبت به مرد می‌شود و اصل قوامیت، بر مصالح واقعی اخلاقی استوار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • قرآن کریم
  • آرامش، کیارش، (1390). «کرامت انسانی در اخلاق زیست-پزشکی»، اخلاق و تاریخ پزشکی، ش 3.
  • آلوسی، محمود بن عبدالله، (1415 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
  • ابن اشعث، محمد بن احمد، الاشعثیات (الجعفریات)، تهران، مکتبه النینوی، (بی‌تا).
  • ابن سیده، علی بن اسماعیل، (1421 ق). المحکم و المحیط الأعظم، بیروت، دار الکتب العلمیه.
  • ابن عاشور، محمد طاهر، (1420 ق). تفسیر التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414 ق). لسان العرب، بیروت، دارالفکر و دار صادر.
  • ابوالسعود، محمد بن محمد، (1983 م). تفسیر ابی السعود، ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  • ازهری، محمد بن احمد، (1421 ق). تهذیب اللغه، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
  • امام‌جمعه، ریحانه و دیگران، (1400). «بررسی آموزشی-تربیتی موضوع قوامیت مردان بر زنان در پرتو آموزه‌های قرآن کریم»، پژوهش‌های اخلاقی، ش44.
  • بلاغی، محمدجواد، (1420 ق). آلاءالرحمن، قم، بنیاد بعثت.
  • بهشتی، سعید و مریم احمدی نیا، (1385). «تبیین نظریه تربیتی فمینیسم و نقد آن از منظر تعلیم و تربیت اسلامی»، تربیت اسلامی، ش3.
  • بهی، محمد، (1362). مفاهیم اخلاقی و عقیدتی قرآن، ترجمه سیدمحمدصادق سجادی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  • بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1418 ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  • توکل­نیا، مریم و حسومی، ولی‌الله، (1397). «بررسی شبکه معنایی حرف جر علی در قرآن با رویکرد شناختی»، آموزه‌های قرآنی، ش 28.
  • جزایری، سیدحمید و مجید دهقان، (1392). «ماهیت قوامیت»، مطالعات جنسیت و خانواده، ش 1.
  • جعفری کرمانشاه، سیدعبدالصالح و دیگران، (1393). «بررسی سنجه‌های کرامت انسانی»، اخلاق و تاریخ پزشکی، ش 6.
  • جمعی از نویسندگان، (1426 ق). موسوعة نضرة النعیم فی مکارم اخلاق الرسول الکریم، جده، دارالوسیلة.
  • جوادی آملی، عبدالله، (1398). تسنیم تفسیر قرآن کریم، قم، مؤسسه اسراء.
  • ـــــــــــــ (1385). زن در آینه جلال و جمال، قم، مؤسسه اسراء.
  • ـــــــــــــ (1366). کرامت در قرآن، قم، رجاء.
  • جوهری، اسماعیل بن حماد، (1376 ق). الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دار العلم للملایین.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت و دمشق، دار القلم و الدار الشامیة.
  • رجبی، محمود، (1396). انسان‌شناسی، قم، مؤسسه امام خمینی، (ره).
  • رحیمی سجاسی، مریم، عبدالحسین کلانتری و طوبی شاکری گلپایگانی،(1401).«شکاف عرف و شرع در ارتباط با حقوق زن در نقش همسری»، مطالعات راهبردی زنان، د25، ش 97.
  • رشید رضا، محمد، (1426 ق). تفسیر القرآن الحکیم، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  • رهنمایی، سیداحمد، (1397). مبانی ارزش‌ها، تهران، سمت.
  • زمخشری، محمود بن عمر، (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی.
  • ــــــــــ، (1979 م). أساس البلاغه، بیروت، دار صادر.
  • سروش، عبدالکریم، (1378). «قبض و بسط حقوق زنان»، زنان، ش 59.
  • سلطان احمدی، جلال و دیگران، (1397). «بازخوانی حقوقی- فقهی ضرب زن در متون دینی و آرای امام خمینی»، پژوهشنامه متین، ش 78.
  • سها، (1393). نقد قرآن، منتشرشده در: azadieiran2.wordpress.com
  • سیوطی، جلال‌الدین، (1428 ق). الجامع الصغیر، بیروت، دارالفکر.
  • شعبانپور، محمد و دیگران، (1398). «تبیین مؤلفه‌های قرآنی قوامیت مردان با تأکید بر کاربست سنجه‌های مصلحت در فقه شیعه»، فقه و حقوق خانواده، ش 70.
  • صاحب بن عباد، اسماعیل، (1414 ق). المحیط فی اللغه، بیروت، عالم الکتاب.
  • صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1376). الأمالی، تهران، کتابچی.
  • طباطبائی، سیدمحمدحسین، (1430 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طبرسی، فضل بن حسن، (1412 ق). جوامع الجامع، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
  • ـــــــــــــــــــ، (1372). مجمع‌البیان، تهران، ناصرخسرو.
  • طبری، محمد بن جریر، (1412 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة.
  • طریحی، فخرالدین، (1375). مجمع البحرین، تهران، مرتضوی.
  • طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث‏العربی، (بی‌تا).
  • طوسی، خواجه‌نصیرالدین، (1413 ق). اخلاق ناصری، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه.
  • عظیم­زاده اردبیلی، فائزه، (1387). «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، اندیشه دینی، ش 26.
  • علائی رحمانی، فاطمه، (1383). «بررسی تحلیلی قوامیت در آیه الرجال قوامون علی النساء»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش 1.
  • علی، جواد، (1413 ق). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد، جامعة بغداد.
  • غزالی، ابوحامد محمد، (بی‌تا). إحیاء علوم الدین، بیروت، دار الکتاب العربی.
  • فاضل میبدی، محمدتقی، (1394). مجموعه مقالات شریعت، عرف و عقلانیت، تهران، هرمس.
  • فخر رازی، محمد بن عمر، (1420 ق). التفسیر الکبیر: مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
  • فرامرز قراملکی، احد و علی‌اکبر ناسخیان، (1395). قدرت انگاره، تهران، مجنون.
  • فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409 ق). العین، قم، هجرت.
  • فضل‌الله، محمدحسین، (1419 ق). من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک.
  • فیض کاشانی، محمدمحسن، (1417 ق). المحجة البیضاء، قم، مؤسسه النشر الإسلامی.
  • ــــــــــ (1415 ق). تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر.
  • فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، (1415 ق). القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیة.
  • قانع، سید مسعود، (1393). مدیریت تعارض با رویکرد اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • قرطبی، محمد، (1364). الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو.
  • قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • کدیور، محسن، (1390). بازخوانی حقوق زنان در اسلام، عدالت مساواتی به‌جای عدالت استحقاقی، منتشرشده در: https://kadivar.com/8931
  • مجتهد شبستری، محمد، (1379). نقدی بر قرائت رسمی از دین، (بحران‌ها، چالش‌ها، راه‌حل‌ها)، تهران، طرح نو.
  • ـــــــــــــــــ (1381).«زنان، کتاب و سنت»، زنان، ش 57.
  • محلی، محمد بن احمد، (1416 ق). تفسیر الجلالین، تحقیق جلال‌الدین سیوطی، بیروت، مؤسسه النور.
  • محمدی اصل، عباس، (1383). «موانع مشارکت سیاسی زنان در ایران»، رفاه اجتماعی، ش 12.
  • مصباح یزدی، محمدتقی، (1380). نظریه حقوقی اسلام، قم، مؤسسه امام خمینی، (ره).
  • مصطفوی، حسن، (1374). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • مطهری، مرتضی، (1384). مجموعه آثار استاد مطهری، تهران: صدرا.
  • مغربی، نعمان بن محمد، (1385 ق). دعائم الاسلام، قم، مؤسسه آل البیت.
  • مقاتل بن سلیمان، (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
  • ملکیان، مصطفی، (1379). «زن، مرد، کدام تصویر»، زنان، ش 64.
  • مهریزی، مهدی، (1393). قرآن و مسئله زن، تهران، علم.
  • هاشمی علی‌آبادی، سید احمد، (1394). «بررسی شبهه اخلاقی سلب کرامت زنان در صدر آیه 34 سوره نساء»، پژوهش‌های اخلاقی، ش 2.
  • Al-Hibri, A (2003). “An Islamic Perspective on Domestic Violence”, Fordham International Law Journal, 27, 1, 195-224.
  • Al-Hibri, A (1997). “Islam Law and Custom- Redefining Muslim Women’s Rights”; American University Journal of International Law and Policy, 12, 1, 1-44.
  • Bayertz, K, Human, d (1996). philosophical origin and scientific erosion of an idea (translated info English by Kirkby SL); in: Bayertz K. Sanctity of Life and Human Dignity. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, p 73- 90.
  • Feinberg J & Narveson J (1970). The nature and value of rights, The Journal of Value Inquiry, V.4, p 243- 260.
  • Hailer, M, Ritschl, D (1996). The general notion df human dignity and specific arguments in medical ethics. In: Bayertz K. Sanctity of Life and Human Dignity. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, p 91- 106.
  • Jaggar L (2001). Feminist Ethics, Encyclopedia of Ethics, ed. Lawrence C. Becker,V.1, p 528.
  • Kamali, MH (2002). The Diglity of Man: an Islamic Perspective. Cambridge: The Islamic Text Society.
  • Shulman, A (2008). Bioethics and the question of human dignity. In: Human Dignity and Bioethics: Essays Commissioned by the presidents Council on Bioethics. Washington, D,C: Government printing Office, p 3- 18.
  • American Heritage Publishing Company (1992), The American Heritage dictionary of the English language, 3rd edn, Houghton Mifflin.
  • E Hill, T (1992). Dignity as practical Reason in Kant's Moral Theory. New York, Cornell UniversityPress.

Vojdani, F and Roohi Barandagh, K (2018). RESPECT FOR OTHERS FROM ATTITUDE TO BEHAVIOUR AN ISLAMIC VIEW. European Journal of Science and Theology, V.14, No.4, p 151-164