ارزیابی استحقاق زوجه به نفقه وکیفر ترک نفقه در فرض عدم تمکین مُجاز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکتری رشته فقه جزایی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد،ایران

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

در فقه اسلامی یکی از حقوق زوجه­ی دائمی، حق دریافت نفقه از شوهر در صورت تمکین است؛ اما در شرایطی که زن از تمکین، خودداری می‌کند و برای این امر هم جواز دارد، همچنان نفقه‌اش محفوظ و شوهر به جهت  ترک نفقه، به حکم قانون، محکوم به حبس می‌شود، در حالی‌که از نظر بسیاری از فقها، حبس جایز نیست و این دیدگاه با قوانین موضوعه سازگاری ندارد. این نوشتار در صدد پاسخ به این سؤال است که در فرض جواز عدم تمکین، با چه مبنایی زوجه مستحق دریافت نفقه است؟ همچنین نپرداختن نفقه­ی زوجه در این فرض، چه حکمی دارد و حکم به حبس، چقدر می‌تواند با قانون حمایت از خانواده همسو باشد؟ در این جستار با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، ضمن بررسی موارد مجاز عدم تمکین، استحقاق زوجه به نفقه و مسئولیت کیفری شوهر تارک نفقه مورد تحلیل قرار گرفته است. بر پایه­ی یافته‌های این مقاله، در موارد عدم تمکین مجاز، زوجه مستحق نفقه است؛ اما مجازات زوج با حبس، فاقد وجاهت فقهی و مخالف قانون حمایت از خانواده است و کیفر شوهر تارک نفقه، نباید حبس باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • قرآن کریم، ترجمه: حسین انصاریان.
  • قانون مدنی مصوب 18/02/1307.
  • قانون حمایت خانواده مصوب 01/12/1391.
  • نظریه مشورتى اداره کل حقوقى و تدوین قوانین قوه قضائیه در مورد قانون نحوه اجراى محکومیت­هاى مالى و آیین‏نامه اجرایى قانون مذکور، مصوب 20/06/1391.
  • ابن ادریس، محمد بن احمد، (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (والمستطرفات)، تحقیق: حسن موسوی وابوالحسن ابن‌مسیح، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • ابن براج، قاضی عبدالعزیز طرابلسی، (1406). المهذب، تحقیق: جمعى از محققین و مصححین تحت إشراف شیخ جعفر سبحانى‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • ابن‌حمزۀ طوسی، محمد بن علی، (1408). الوسیلة إلی نیل الفضیلۀ، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
  • ابن فارس، احمد، (1404). معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الأعلام الاسلامی.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414). لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دارصادر.
  • ابوجیب، سعدی، (1408). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، چاپ دوم، دمشق، دارالفکر.
  • احدی، سیف­الله، (1400). «نگرشی اخلاقی تربیتی به تن­پوش‌هم‌بودن فطری وروانی زوجین»، مطالعات راهبردی زنان، د 24، ش 93.
  • اصفهانی، سید ابوالحسن، (1422). وسیلۀ النجاۀ (مع حواشی الامام الخمینی)، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  • امامی، سید حسن، (بی‌تا). حقوق مدنی، تهران، اسلامیه.
  • ایروانی، باقر، (1426). دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم، دار الفقه للطباعۀ والنشر.
  • بحرانی آل عصفور، حسین بن محمد، (بی‌تا). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)؛ تحقیق و تصحیح: محسن آل‌عصفور، قم، مجمع البحوث العلمیه.
  • بحرانی، یوسف، (1405). الحدائق الناضرة فی احکام العترۀ الطاهرۀ، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • بستانی، فؤاد افرام، (1375). فرهنگ ابجدی، چاپ دوم، تهران، اسلامی.
  • پروین، فرهاد و وحیده حسینی، (1392). «شرایط، قلمرو و آثار فقهی و حقوقی ریاست زوج در رابطه با زوجه»، پژوهش حقوق خصوصی، س 2، ش 4.
  • جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، (1426). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرۀ المعارف فقه اسلامی.
  • حلی، یحیی بن سعید، (1405). الجامع للشرائع، قم، مؤسسه سیدالشهدا العلمیه.
  • حمیری، نشوان بن سعید، (1420). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، تحقیق و تصحیح: مطهر بن علی اریانی و...، دمشق، دارالفکر.
  • خلخالی، سیدمحمدمهدی موسوی، (1422). حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، ترجمه: جعفر الهادی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • خمینی، سید روح الله موسوی، (بی‌تا). تحریر الوسیله، قم، دارالعلم.
  • ___________(1424). توضیح المسائل مراجع (محشی)، تحقیق: سید محمد حسین بنی‌هاشمی، هشتم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • خویى، سید ابو القاسم موسوى، (1410). منهاج الصالحین، چاپ بیست‌وهشتم، قم، مدینة العلم.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم.
  • زبیدی، مرتضی، (1414). تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالفکر.
  • زمخشری، محمود بن ‌عمر، (1386). مقدمة الأدب، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
  • سبزواری، محمدباقر، (1423). کفایه الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • شهرویی، شهروز و عبدالرضا برزگر، (1394). «آسیب شناسی قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات- مادۀ 642 سابق و مادۀ 53 قانون حمایت خانواده»، همایش ملی عدالت، اخلاق، فقه وحقوق، س 2.
  • شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی، (1410). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشى - کلانتر)، قم، داوری.
  • ____________ (1413). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  • شیخ طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن، (1387). المبسوط فی فقه الإمامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبۀ الرضویه.
  • ____________ (1400). النهایۀ فی مجرد الفقه و الفتاوی، دوم، بیروت، دارالکتاب العربی.
  • طاهری، حبیب الله، (1418). حقوق مدنى، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طبسی، نجم الدین، حقوق زندانى و موارد زندان در اسلام، گروه مترجمان، قم: بوستان کتاب،(بی‌تا).
  • __________ موارد السجن فی النصوص و الفتاوی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی،(بی‌تا).
  • طریحی، فخرالدین بن محمد، (1375). مجمع‌البحرین، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، چاپ سوم، تهران، مرتضوی.
  • عاملی، حر، محمد بن حسن، (1409). وسائل الشیعه، قم، آل البیت (ع).
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، (1410). إرشاد الأذهان إلی احکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • ___________ (1420). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - الحدیثۀ)، تصحیح: ابراهیم بهادری، قم، امام صادق (ع).
  • فاضل هندی، محمد بن حسن، (1416). کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، (1415). القاموس المحیط، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  • فیومی، احمد بن محمد، (1414). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چاپ دوم، قم، دار الهجره.
  • قاسمی، محمدعلی و همکاران (1426)، فقیهان امامی و عرصه‌های ولایت فقیه، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  • قرشی، سیدعلی‌اکبر، (1412). قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
  • کاوندی، حجت الله، (1395). احکام حقوقی خانواده، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع).
  • لنکرانی، محمد فاضل موحدی، (بی‌تا). جامع المسائل، چاپ یازدهم، قم، امیر قلم.
  • محقق حلی، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان.
  • محقق داماد یزدی، سید مصطفی، (بی‌تا). بررسى فقهى حقوق خانواده - نکاح و انحلال آن، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
  • محمود، عبدالرحمان، (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، قاهره، دارالفضیله.
  • مصطفوی، سیدمحمدکاظم، (1421). مائۀ قاعدۀ فقهیۀ، چاپ چهارم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • منصورآبادی، عباس و جواد ریاحی، (1391). «مفهوم‌شناسی مبانی در پژوهش‌های حقوقی»، مجله پژوهش‌های حقوقی، د 11، ش 22.
  • نجفی، محمد­حسن، (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار