امکان سنجی تغییر موضوع در ولایت قهری فرزندان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

1 دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی

2 عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

ولایت قهری بر امور فرزندان از احکام امضایی بوده و بنا به تصریح ادله شرعی این ولایت از آن پدر و جد پدری دانسته شده است. در آراء برخی معاصرین به استناد تغییرات موضوع «زن» و «خانواده» و بر مبنای اجتهاد در زمان و مکان، سخن از ولایت قهری مادران به میان آمده است. در تحقیق حاضر ابتدا مقررات حاکم بر اجتهاد در زمان و مکان و انحاء تغییر موضوع مرور شده است و سپس تغییرات موضوع زن و موضوع ساختار خانواده به مطالعه گذاشته شده است . در بررسی تغییر موضوع در عنوان «زن » و «ولایت زن» معلوم گردید اولاً هیچ یافته ای ثابت نمی‌کند جعل ولایت منوط به توان علمی و موفقیت‌های اقتصادی در ولی می‌باشد و ثانیاً این دو عنوان در حیات زنان عصر تشریع منتفی نبوده و برای عموم مردان نیز موجود نبوده است. در نتیجه تغییر قابل اعتنا در موضوع زن رخ نداده است. از سوی دیگر علیرغم اعتراف به تغییر ساختار خانواده معاصر وتغییر موضوع خانواده از گسترده به هسته‌ای، نمی‌توان آسیب‌های ناشی از این تغییر را نادیده گرفت و حکم به عدم ولایت جد پدری داد. جبران این آسیب‌ها و تقویت نقش‌های حمایتی خانواده اقتضا می‌کند الگوی جدیدی از خانواده گسترده فرهنگ‌سازی شود. ضمن آن‌که ملاک جعل ولایت برای پدر و جد قرب مکانی با مولی‌علیه نبوده و بنابراین حتی در فرض ساختار هسته‌ای خانواده نمی‌توان رأی به تغییر حدود ولایت داد.

کلیدواژه‌ها


  • ابن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمدبن مکرم، 1414ق. لسان‌العرب، بیروت: دارالفکر للطباعه والنشر و التوزیع ـ دارصادر.
  • اردبیلی، احمدبن محمد، 1403ق، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • اصفهانی (فاضل هندی)، محمدبن حسن، 1416ق. کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • اصفهانی نجفی (کمپانی)، محمدحسین، 1427ق. حاشیه کتاب المکاسب، قم: ذوی‌القربی.
  • اعتمادی، مصطفی، 1387. شرح الرسائل، قم: شفق.
  • اعزازی، شهلا، ۱۳۸۵. جامعه‌شناسی خانواده، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
  • انصاری دزفولی، مرتضی‌بن محمدامین، 1415ق. کتاب الطهاره، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، قم: تراث الشیخ الاعظم.
  • انصارى‌شیرازى، قدرت‌الله و پژوهشگران مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم‌السلام، 1429ق. موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم‌السلام.
  • امامی، سیدحسن، 1376. حقوق مدنی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  • بحر‌العلوم، محمدبن محمدتقی، 1403 ق. بلغه الفقیه، تهران: منشورات مکتبه الصادق.
  • بلاد، آلتون، 1333. علل گسیختگی علایق خانوادگی در جهان غرب، تهران: نورعالم.
  • برجی، یعقوبعلی، 1374. نقش زمان و مکان در موضوعات احکام، تهران : مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی (س).
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1378. مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
  • حائری طباطبایی، سیدعلی‌بن محمد، 1418ق. ریاض‌المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم: آل البیت (ع).
  • حر عاملی، محمدبن حسن، 1409ق. تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: آل البیت (ع).
  • حسینی‌تهرانی، محمدمحسن، 1425ق. رساله طهارت انسان، قم: شهریار.
  • حلی، حسین‌بن یوسف‌بن مطهر، 1413ق. مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد، 1412ق. مفردات الفاظ القرآن، لبنان: دارالعلم.
  • زحیلی، وهبه، 1409ق. الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق: دارالفکر.
  • ساروخانی، باقر، ۱۳۷۰. مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده، تهران: سروش.
  • سبحانی تبریزی، جعفر، بی‌تا. نظام النکاح فی الشریعه الاسلامیه الغراء، قم: موسسه الامام الصادق (ع).
  • سبزواری (محقق)، محمدباقر‌بن محمد مؤمن، 1423. کفایة‌الاحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • سیستانی، سیدعلی حسینی، 1411ق. منهاج الصالحین، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانی.
  • طوسى، ابوجعفر محمدبن حسن، 1407ق. تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  • ـــــــــــــــــــــــــــــ، 1390ق. الاستبصار فیما اختلف من‌الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • __________________،1387ق. المبسوط فی فقه الامامیه،تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة.
  • عاملى، زین‌الدین‌بن على، 1413ق. مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: المعارف الإسلامیة.
  • عاملی، محمدبن علی موسوی، 1411ق، نهایة المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • عراقی، ضیاءالدین، 1417ق. نهایه الافکار، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین قم.
  • غروی نائینی، نهله، 1375. محدثات شیعه، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  • کاتوزیان، ناصر، 1389، حقوق مدنی خانواده، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کلینی، محمدبن یعقوب، 1407ق. الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • گیدنز، آنتونی، ۱۳۷۴. جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری؛ تهران: نشر نی.
  • لنکرانی، جوادفاضل. 1374ش. «اجتهاد و زمان و مکان»، مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی نقش زمان و مکان در اجتهاد، بی‌جا: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • محمدی، سام، حسین کاویار و اعظم ابراهیمی، 1396. «تقدم حق ولایت قهری مادر نسبت به جدپدری بر مبنای مصالح روز»، مجله حقوقی دادگستری، ش 98.
  • موحدی‌لنکرانی، محمدفاضل، 1421ق. تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله_ نکاح، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
  • -------------------، 1425ق. جامع المسائل، قم: امیر قلم.
  • موسوی الخمینی، روح‌الله، 1415ق. المکاسب المحرمه، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • ----------------، 1425ق. ترجمه تحریر الوسیله، ترجم على اسلامى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • موسوی‌خویی، ابوالقاسم، 1418ق. التنقیح فی شرح العروه الوثقی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
  • ----------------، 1410ق. منهاج الصالحین، قم: مدینه العلم.
  • ----------------، بی­تا. مصباح الفقاهه، قم، (مقرر محمد علی توحیدی).
  • میشل، آندره، 1354. جامعه‌شناسی خانواده و ازدواج، ترجمه فرنگیس اردلان، تهران: دانشگاه تهران.
  • نجفى، محمدحسن، 1404ق. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • وجدانی فخر، قدرت‌الله، 1426ق. الجواهرالفخریه فی شرح الروضه البهیه، قم: سماء قلم.
  • موسوی بجنوردی، سید محمد و عفت ترکمان، 1385. «ولایت مادر در فقه و حقوق با نگرشی به اندیشه امام خمینی»، پژوهشنامه متین، ش 33.
  • Max.1977.” autorital and familie in der Gegenwart”. In D. claessens and P. Milhoffer (Hrsg). Familiensiziologie. Frankfort: fischer Athenaum.
  • Kendall, Diana (1999) Sociology in our Times, Belmint, CA: wadsworth Publishing company.
  • Curry,T. and jiobu, R. and Schwirian,K. (1997) Sociology for the twenty- first century, Upper saddle River and New Jersey:prentice Hall.