بررسی ظهور فردگرایی در عرصه‌ی خانواده (مطالعه‌ی موردی شهروندان تهرانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران دانشگاه پیام نور

2 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور

چکیده

افزایش آمار طلاق، افزایش سن ازدواج، کاهش نرخ باروری و کاهش ازدواج از مهم‌ترین چالش‌های امروزین خانواده در ایران محسوب می‌شوند. چالش‌هایی که به مثابه مجموعه تغییرات ساختاری و کارکردی خانواده تحت عنوان فردی شدن نهاد خانواده مفهوم‌سازی شده‌اند. یکی از مهم‌ترین پیامدهای چنین تغییراتی، ظهور فردگرایی در عرصه‌ی خانواده است که بر تغییر ارزش‌های خانواده به معنای ارجحیت خواسته‌های فردی بر خواسته‌های جمعی دلالت دارد. در مقاله‌ی حاضر، فردگرایی در عرصه‌ی خانواده با تأکید بر میزان پای‌بندی به ارزش‌های خانواده بررسی شده است. هدف از این بررسی پاسخ‌گویی به این سؤال بود که آیا با توجه به تحولات اخیر جامعه‌ی ایران به طور عام و خانواده به گونه‌ای خاص می‌توان از ظهور فردگرایی در عرصه‌ی خانواده‌ی ایرانی سخن گفت یا خیر؟ این بررسی به روش پیمایش و با تمرکز بر یک نمونه‌ی 408 نفری از شهروندان تهرانی انجام شده است. تحلیل یافته‌های تحقیق نشان داد که ارزش‌های خانواده در راستای ظهور فردگرایی دستخوش دگرگونی شده است، اما این دگرگونی بسته به هر یک از ابعاد پنج‌گانه مورد مطالعه ارزش‌های خانواده متفاوت است، به این ترتیب که در بعد ارزش‌های سلسله مراتبی و کنترلی خانواده افراد فردگرا، در بعد ارزش‌های خویشتن‌داری تا حدودی فردگرا، در بعد ارزش‌های سنتی وضعیتی بینابین و در بعد ارزش‌های تعهدی خانواده افراد جمع‌گرا هستند. مقایسه‌ی گروه‌های مختلف سنی، جنسی و تحصیلی نشان داد که میزان فردگرایی در عرصه‌ی ارزش‌های خانواده در بین زنان، جوانان و افراد با تحصیلات دانشگاهی بیشتر است.

کلیدواژه‌ها


  • ×     اسکافی، مریم و فرح ترکمان. «سنجش و سنخ‌شناسی طلاق عاطفی در شهر مشهد»، پژوهش نامه زنان، سال 6، ش6، 4، (1394).

    ×     اینگلهارت، رونالد، 1382. تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی، ترجمه‌ی مریم وتر، تهران، کویر.

    ×     اینگلهارت، رونالد و کریستین ولزل، 1389. نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی. ترجمه­ی یعقوب احمدی، تهران، کویر.

    ×     باستانی، سوسن، محمود گلزاری و شهره روشنی. «طلاق عاطفی: علل و شرایط میانجی»، بررسی مسائل اجتماعی ایران، س1، ش3، (1389).

    ×     بالاخانی، قادر،1395 تبیین جامعه شناختی ظهور فردگرایی در عرصه خانواده ایرانی، (پایان‌نامه‌ی دکترای جامعه‌شناسی) به راهنمایی (امیر ملکی) (تهران، دانشگاه پیام نور، مرکز تحصیلات تکمیلی).

    ×     برناردز، جان، 1390. درآمدی به مطالعات خانواده. ترجمه‌ی حسین قاضیان. تهران، نی.

    ×     تریاندیس، هری. س، 1391. فرهنگ و رفتار اجتماعی، ترجمه‌ی نصرت فتی، تهران، رسانش.

    ×     چلبی، مسعود، 1375. جامعه‌شناسی نظم، تهران، نی.

    ×     چلبی، مسعود، 1381. بررسی تجربی نظام شخصیت در ایران. تهران، موسسه پژوهش فرهنگ، هنر و ارتباطات.

    ×     چیل، دیوید، 1388. خانواده در دنیای امروز، ترجمه­ی محمد مهدی لبیبی. تهران، افکار.

    ×     ربیعی، علی، 1380. جامعه­شناسی تحولات ارزشی در ایران: نگاهی به رفتار شناسی رأی دهندگان در دوم خرداد 1376. تهران، فرهنگ و اندیشه.

    ×     رفیع پور، فرامرز، 1376. توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی آن، تهران، شرکت سهامی انتشار.

    ×     روشه، گی، 1386. جامعه­شناسی تالکوت پارسونز، ترجمه­ی عبدالحسین نیک گهر، تهران، تبیان.

    ×     سازمان ثبت احوال کشور، 1394. سالنامه­های آماری سازمان ثبت احوال کشور، تهران، دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت.

    ×     سیدمن، استیون، 1390. کشاکش آراء در جامعه شناسی، ترجمه‌ی هادی جلیلی، تهران، نی.

    ×     شکربیگی، عالیه، 1390. مدرن گرایی و سرمایه اجتماعی خانواده. تهران، جامعه شناسان.

    ×     صبوری خسروشاهی، حبیب، 1389. بررسی تفاوت سبک زندگی والدین و فرزندان و چگونگی تبدیل آن به تعارض در خانواده. (پایان‌نامه دکترای) به راهنمایی ( سعید معید فر) (تهران، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی).

    ×     فوکویاما، فرانسیس، 1379. پایان نظم: سرمایه اجتماعی و حفظ آن. ترجمه­ی غلامعباس توسلی، تهران، حکایت قلم.

    ×          کیویستو، پیتر، 1386. اندیشه­های بنیادی در جامعه­شناسی، ترجمه­ی منوچهر صبوری، تهران، نی.

    ×     گیدنز، آنتونی، 1384. تجدد و تشخص، ترجمه­ی ناصر موفقیان، تهران، نی.

    ×     --------- 1386. سیاست، جامعه‌شناسی و نظریه اجتماعی، ترجمه‌ی منوچهر صبوری، تهران، نی.

    ×     --------- 1392. چکیده آثار آنتونی گیدنز، ترجمه­ی حسن چاوشیان، تهران، ققنوس.

    ×     --------  1389. امیل دورکیم، ترجمه­ی یوسف اباذری، تهران، خوارزمی.

    ×     لبیبی، محمد مهدی 1393. خانواده در قرن بیست و یکم: از نگاه جامعه­شناسان ایرانی و غربی، تهران، علم.

    ×     ------------ 1392. «نگرشی نوین به تحول ارزش‌های خانوادگی در ایران»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش62، (1392).

    ×     ملکی، امیر، علی ربیعی، عالیه شکربیگی و قادر بالاخانی «بررسی فردی شدن خانواده در ایران با تاکید بر روند تغییرات ساختاری و کارکردی خانواده ی ایرانی از سال 1335 تا 1393»، مطالعات راهبردی زنان، س 18، ش69 (1394).

    ×     میرزائی، حسین 1384. بررسی جامعه شناختی فردگرایی در ایران با تأکید بر پیمایش ساکنین شهر تهران، (پایان‌نامه دکترای) به راهنمایی (منصور وثوقی)(تهران، دانشگاه تهران دانشکده علوم اجتماعی).

    • Beck, U. & E. Beck-Gernsheim (2002). Individualization: Individualization: Institutionalized Individualism and its Social and Political Consequences. London: Sage.
    • Georgas, James. (1989).Changing Family Values in Greece: From Collectivist to Individualist. Journal of Cross-Cultural Psychology  80-91
    • Georgas, James; W. Berry, John; J. R. van de Vijver, Fons (2006). Families across Cultures: A 30-Nation Psychological Study.Published in the United States of America by Cambridge University Press, New York.
    • Halman, L. C. J. M. (1995). Individualization and individualism investigated: Results from the European values surveys. (WORC Paper / Work and Organization Research Centre (WORC); (volumeLabel 95.12.027).Unknown Publisher.
    • Hofstede, Geert. & Hofstede, G.J. & Minkov, M. (2010).Cultures and Organizations.Mc Grow.Hill Companies.
    • Kagitcibasi, C. (2002). A Model of Family Change in Cultural Context. Online Readings in Psychology and Culture, 6(3). http://dx.doi.org/10.9707/2307-0919.1059.
    • Kyung-Sup, Chang; Min-Young, Song. "The stranded individualizer undercompressed modernity: South Korean women in individualization without individualism", The British Journal of Sociology, Vol61, Issue3, (2010).
    • Oyserman, D. & Coon, H.M and Kemmelmeier, M. (2002). Rethinking Individualism and Collectivism: Evaluation of Theoretical Assumptions and Meta-Analyses. Psychological Bulletin, Vol. 128, No. 1, 3–72.
    •  Rhee, E. & Ulman, J.S. & Lee, H.K. (1996). Variations in Collectivism and Individualism by Ingroup and Culture: Confirmatory Factor Analyses. Journal of Personality and Social Psychology, 1996, Vol, 71, No.5, 1037-1054.
    •  Triandis, H.C., & Gelfand, M.J. (1998). Converging Measurement of Horizontal and Vertical Individualism and Collectivism. Journal of Personality and Social Psychology,Vol.74,No,1,118-128
    • Triandis, H. C., &Suh, E. M. (2012). Cultural influences on personality. Annual ReviewofPersonality, 53, 133-160
    • Van Bavel, Jan,et al(2010)" Demographic change and family Obligations “Available from: http://www.multilinks-project.eu/wp content/uploads/2014/01/Van_Bavel_Dykstra_Wijckmans_Liefbroer_-_Multilinks_Deliverable_4_21.pdf
    • Wehner,Cecili & Abrahamson, Peter.(2004).Individualization of Family life and Family Discourses.ESPAnet Conference,Oxford,septembr 9-11